Dikker door antipsychotica? Dit zegt nieuw onderzoek

Dat antipsychotica bijdragen aan gewichtstoename bij gebruikers is al langer bekend. Onderzoekers van de Maastricht University stellen nu dat dat effect bij álle antipsychotica voorkomt. De winst van het overstappen naar een ander middel is maar beperkt. In eerste instantie zou niet gekeken moeten worden naar een ander soort antipsychoticum, maar moet er meer aandacht komen voor leefstijl, vindt onderzoeksleider en psychiater dr. Maarten Bak. Bak pleit voor meer bewustwording onder zijn beroepsgroep en onder zijn patiënten.

Hoe kan het eigenlijk dat je aankomt van deze middelen? Bak: 'Antipsychotica hebben een effect op de neurotransmitters in het brein. We kunnen met een antipsychoticum niet enkel de transmitters aanpakken die verantwoordelijk zijn voor een psychose. Het middel heeft dus een effect op verschillende neuroreceptoren, ook de receptoren die ervoor zorgen dat je honger krijgt.' Volgens Bak kunnen antipsychotica er ook nog eens voor zorgen dat je je minder verzadigd voelt. Het gevolg? Het gevolg? Je eet meer en je grijpt sneller naar de zoete dranken.

Wat zijn antipsychotica?
Antipsychotica worden ingezet bij de behandeling van psychiatrische aandoeningen zoals psychoses, bipolaire stoornissen, depressies en dementie.

Uit het onderzoek van Bak en zijn collega's blijkt dat jongeren en mensen die voor het eerst een antipsychoticum krijgen gevoeliger zijn voor gewichtstoename dan ouderen. Dat komt volgens Bak vooral omdat ouderen vaak al wat zwaarder zijn. 'Het effect voor jongeren is dus groot: je hebt niet alleen te maken gehad met een psychose, maar de pillen die je krijgt zorgen er ook nog eens voor dat je tien tot vijftien kilo aankomt.'

Twee aandoeningen, en dus twee keer gestigmatiseerd
Dan bestaat het gevaar dat je niet een, maar twee aandoeningen krijgt: een psychiatrische aandoening én (ernstig) overgewicht. 'En dat kan er weer toe leiden dat mensen met een psychiatrische aandoening twee keer gestigmatiseerd worden.'

En overgewicht brengt grote gezondheidsrisico's met zich mee: van hart- en vaatziekten tot gewrichtsproblemen. 'We weten dat mensen met ernstige psychiatrische aandoeningen doorgaans tien tot vijftien jaar korter leven. De vraag is of dat direct te maken heeft met de bijwerkingen van de pillen, of dat ook chronisch stress door de aandoening een rol speelt. Uiteindelijk zal het een combinatie zijn van veel factoren.'

'Je wordt niet dik van de pillen, maar ze maken dat je honger krijgt'
Volgens Bak is het hoog tijd dat er onder zijn collega's meer aandacht komt voor leefstijl. 'Veel psychiaters vinden dat maar raar, dat je over eten zit te praten met patiënten. Maar ik heb het er vaak over: wat eet je, hoeveel beweeg je?' Ook tijdens de behandelgesprekken zijn daar mogelijkheden, ziet Bak. 'We zitten de hele dag maar op kantoor naar mensen te luisteren. We zouden ook veel vaker samen kunnen wandelen.'

En tegen mensen die antipsychotica gebruiken zegt Bak: 'Je wordt niet dik van de pillen, maar ze maken dat je honger krijgt. Onderzoek met je hulpverlener welk middel het beste werkt, en kijk dan ook goed welke bijwerkingen er zijn. Is je hongergevoel toegenomen? Bespreek dat dan ook met je behandelaar.'

Dan maar helemaal stoppen met antipsychotica?
Aan dat hongergevoel kun je trouwens ook best wennen, zegt Bak. En je kunt er ook op een andere manier aan toegeven: bijvoorbeeld door een salade te eten. Bovendien voel je je door beweging vaak al beter. 'Eigenlijk zijn het best simpele dingen, maar we besteden er geen aandacht aan, of te laat.'

Is het dan beter om helemaal te stoppen met antipsychotica? Zo ver gaat Bak niet. 'We zien veel mensen die het gewoonweg zonder pillen niet redden. Maar je moet altijd proberen te minimaliseren, en als het kan om te stoppen. Ik zie dat mensen die stoppen weer terug kunnen vallen. Maar er zijn ook patiënten die het lukt. En dat is geweldig.'