Wat kunnen we deze laatste twaalf dagen nog verwachten van Trump?

De Amerikaanse president Donald Trump liet vrijdag weten dat hij de verkiezingsuitslag respecteert en dat de machtsoverdracht netjes zal verlopen. Is het een realistisch scenario dat de laatste twaalf dagen van zijn presidentschap zonder verrassingen verlopen? En welke problemen zou Trump nog kunnen veroorzaken, nu zelfs de meeste Republikeinen zijn acties hebben veroordeeld?

Trump kwam vrijdagochtend (Nederlandse tijd) met een video waarin hij zegt mee te werken aan een vreedzame machtsoverdracht. Voor Amerikadeskundige Kirsten Verdel, die in het verleden werkte voor de campagne van Barack Obama, is er echter geen twijfel mogelijk. "Trump gelooft zelf geen woord van wat hij zegt in die video", denkt ze.

"Hij doet dit alleen maar om zijn positie voor zover mogelijk veilig te stellen en wellicht een afzettingsprocedure te voorkomen. Trump wil altijd dat iedereen loyaal is aan hem, maar dat is eenrichtingsverkeer. Trump is altijd alleen maar loyaal aan zichzelf."

Die afzetting kan plaatsvinden door middel van 'impeachement' of het in werking stellen van het 25e amendement, dat kan worden ingezet als een president niet meer in staat is om te regeren. De Democraten in het Huis van Afgevaardigden hebben aangekondigd komende week een afzettingsprocedure te zullen starten.

Als Trump niet wordt afgezet - het meest waarschijnlijke scenario - is hij nog een kleine twee weken president en kan hij hij in principe alle bevoegdheden van zijn presidentschap nog gebruiken, stelt Verdel.

"Voor heel veel besluiten die best veel gevolgen kunnen hebben heeft hij - op papier althans - geen steun van het Congres nodig. Denk aan het benoemen van sommige rechters, of het uitvaardigen van decreten (een soort wet die niet door andere politici hoeft te worden goedgekeurd, red.), of desnoods een paar raketten afvuren op Iran als commander in chief."

'Belang van staat en herverkiezing gaat voor het land'
Verdel zegt dat het voor Trump echter verstandiger is om zich koest te houden, om te voorkomen dat zijn partijgenoten en vicepresident Mike Pence zich verder tegen hem keren en de laatste dagen alsnog een van de genoemde opties voor een vroegtijdig vertrek uit de kast trekken.

"Tussen de regels door hoorde je de Republikeinse senator Lindsey Graham, normaal een trouw bondgenoot van Trump, dat ook zeggen. Hij stelde dat het afzetten van Trump op dit moment niet gepast is. Elke gekke stunt die Trump nu nog uitvoert kan een druppel zijn. Het afvuren van raketten of andere afleidingsmanoeuvres zal niet gepikt worden nu."

De Republikeinen maken volgens Verdel al vier jaar lang na elke onverwachte actie van Trump de afweging wat de beste stap is in hun eigen belang. "Op papier zou het landsbelang voorop moeten staan", schetst ze. "Maar in de praktijk gaat het politici erom met welke acties zij hun eigen herverkiezing veilig kunnen stellen, dus hoe je de burgers in je eigen staat het beste kan paaien. Daarna volgt de partij, en pas daarna staat op plek drie het landsbelang."

Deze theorie ziet zij bevestigd in de twijfel nu van de Republikeinen om Trump de laan uit te sturen. "Als je iemand niet wegstuurt die ervoor heeft gezorgd dat het hart van de democratie wordt bestormd, wat moet iemand dan wel doen om dat voor elkaar te krijgen?"

Presidenten drukken vaak in laatste fase plannen erdoorheen
Het past tegelijkertijd deels in een traditie dat Amerikaanse leiders in de laatste weken voor hun aftreden nog snel per decreet wat zaken erdoorheen drukken die ze de rest van hun presidentschap niet voor elkaar hebben gekregen omdat ze geen meerderheid in de senaat of het Huis konden vinden. Dat stelt politicoloog Koen Petersen, vaak als expert te gast in Nieuwsuur. "Zo vaardigden Clinton en Obama nog decreten uit om hele stukken natuur te beschermen", noemt hij als voorbeeld.

"Op die manier kan je nog snel zaken gedaan krijgen waar je tijdens je termijn niet de handen voor op elkaar kreeg. Of je kan nog oude politieke rekeningen vereffenen." In het geval van Trump gaat het dan bijvoorbeeld om de gratie die hij heeft verleend aan een groot aantal hoofdrolspelers uit het Ruslandonderzoek die zijn veroordeeld. "Dat is heel duidelijk een middelvinger naar de Democraten die hem vier jaar lang met dat onderzoek hebben achtervolgd."

Kamp-Trump heeft criteria voor milieuregels aangepast
Een flink struikelblok dat het kamp-Trump nog heeft opgeworpen voor Biden, is nieuwe regelgeving voor het milieuagentschap EPA . "Daar is een nieuwe norm in het leven geroepen die voorschrijft dat wetenschappelijk onderzoek alleen maar geldt als bewijs als de bronnen van dat onderzoek openbaar zijn", vertelt Petersen. "Dit betekent in de praktijk dat heel veel milieuwetgeving en milieuregels kunnen wegvallen omdat ze gebaseerd zijn op anonieme data vanwege privacyregels."

Natuurlijk kan Biden dit soort regels weer terugdraaien. "Maar ervaring leert dat het invoeren van regels veel gemakkelijker is dan terugdraaien", legt de wetenschapper uit. "Biden zal moeten gaan kiezen waar hij in zijn eerste maanden zijn tijd en energie en geld aan wil gaan besteden. Dan komt de nadruk toch te liggen op zijn grootste prioriteiten: economie en de bestrijding van corona."

Verleent Trump zichzelf gratie of vlucht hij?
Het blijft koffiedik kijken wat het uiteindelijke eindspel van Trump wordt, stellen beide deskundigen. "Het is een mogelijkheid dat hij zichzelf een pardon verleent", stelt Verdel.

"Maar de deskundigen zijn er niet over uit of een president dat kan doen; het zou de eerste keer zijn en hij zou zichzelf daarmee boven de wet stellen. Bovendien wordt Trump dan alleen verschoond van zijn federale misdrijven. En het grootste probleem heeft hij momenteel met de openbaar aanklager van de staat New York."

Petersen las in 2017 in The Financial Times al de suggestie dat Trump op de laatste dag van zijn presidentschap naar Moskou zou kunnen vliegen om onder de aanklachten tegen hem uit te komen. Rusland heeft namelijk geen uitleveringsverdrag met de VS. "Zo'n finale zou wel passen bij zijn presidentschap", lacht de Amerikadeskundige.

"In principe zouden de luchtmachtpiloten van Airforce One alles moeten doen wat de commander in chief ze opdraagt. Maar het zou mij niets verbazen als er toch een veiligheidsklep is ingebouwd dat ze eerst moeten overleggen met het Pentagon als zoiets gebeurt. Zo'n draaiboek lag er ook toen Nixon in zijn laatste dagen niet zo stabiel meer was, uit angst dat hij mogelijk de nucleaire codes zou gaan gebruiken."