Gemaakt om te slijten: de waarheid achter je kapotte mobiel

'Ze maken ze niet meer als vroeger.' Je hebt het vast al hardop gedacht, en je had gelijk: het is geen toeval dat je smartphone en andere technologie het zo snel begeven. Wat zit daarachter, en valt er iets aan te doen?

Geplande slijtage. Zo wordt de bedrijfsstrategie genoemd die al sinds vorige eeuw in het hart van de consumentenwereld verborgen blijft. Consumentenelektronica is zo ontworpen dat die op een gepland moment verouderd is: je kunt het toestel dan niet meer gebruiken en schaft een nieuw aan.

Hoge herstelkosten
Technologische en andere bedrijven geven hun producten bewust een beperkte levensduur zodat consumenten zeker een nieuwe nodig hebben. Broze onderdelen begeven het plots. De slechte herstelbaarheid maakt deel uit van dat marktmechanisme: de kosten om een toestel te laten herstellen zijn vaak zo hoog, dat je je toestel toch maar vervangt.

Flagrant maar oud mechanisme
Geplande veroudering bestaat al een eeuw, sinds de levensduur van lampen (peertjes) in de Verenigde Staten vanaf 1920 door een fijner draadje een kunstmatige levensduur kregen. Snel volgden printers, die het na een vast aantal gedrukte pagina's begaven, panty's waarmee je ooit een leven lang verder kon die plots ladders vertoonden, auto's die het sneller begaven enzovoort.

Veel geplande slijtages zijn inmiddels weer verdwenen, maar zeker in de technologische industrie bestaat het marktmodel nog steeds, subtiel of net flagrant. De smartphone bijvoorbeeld, die moet je om de paar jaar vervangen, omdat de levensduur van de batterij afneemt en de software-updates veranderen.

Samenzweringstheorie?
Geplande veroudering negatief wegzetten als een complot van hebzuchtige fabrikanten, is echter te kort door de bocht. Consumenten zijn op zekere hoogte medeverantwoordelijk voor het onderhouden van dit bedrijfsmodel, want bedrijven produceren de goederen waar mensen naar verlangen. Het marktmodel, dat in het voordeel van fabrikanten is geïntroduceerd, is vandaag een weerspiegeling van de consumentencultuur.

De consument staat er met beide voeten in
Producten die vroeger duurzaam waren, worden nu openlijk wegwerpbaar en goedkoop geproduceerd. Kinderkledij bijvoorbeeld hoeft van de consument niet lang mee te gaan, want je kind groeit er toch snel uit. Ook producten die vroeger robuust waren, worden nu bewust fijner en daarom breekbaarder vervaardigd. Denk aan je smartphone: een elegant, licht model die makkelijk in je broekzak glijdt, verkoopt sneller dan een log ding.

Verouderd betekent ook: niet meer modieus
Geplande veroudering bestaat overigens naast functionele ook in esthetische zin. Upgrades van smartphones bijvoorbeeld komen zo uit dat ze oudere modellen minder stijlvol maken, waardoor je een nieuwe wil. Veel consumenten verlangen net niet naar een duurzame smartphone. Liever willen zij een excuus om snel te upgraden en nu minder geld uit te geven.

Niet eenzijdig negatief
De snelle omzet van goederen werd zeker door bedrijven in hun voordeel geïntroduceerd, maar je kunt het ook als een weerspiegeling van de verraderlijke consumentencultuur zien. En wat ook: de winstgevende herhalingsverkoop zorgt voor werkgelegenheid en economische groei. Niet alleen bedrijven maar ook mensen hebben baat van geplande veroudering.

Markteconomen spreken nu over een vicieuze, maar deugdelijke cyclus. Door de concurrentie op de vrije markt wordt technologie, zoals smartphones, steeds goedkoper en tegelijk degelijk geproduceerd, waardoor het beschikbaar worden voor wie het zich eerder niet kon veroorloven.

Wel nefast voor milieu
Ondanks het zilveren randje, moet het gezegd: de wegwerpcultuur en het giftige technologische afval zijn wel enorm belastend voor het milieu. Om de smartphone weer als voorbeeld te nemen: wereldwijd wordt slechts 12 procent van de smartphone-upgrades verkocht of ingeruild voor de nieuwe. De rest belandt uiteindelijk op de vuilnisbelt.

Concurrentie om lange levensduur
Om af te sluiten er toch even op wijzen dat het mechanisme aan het kantelen lijkt. Duurzaamheid is terug van weggeweest: de meedogenloze concurrentie om het marktaandeel zorgt er vandaag voor dat de levensduur van producten weer stijgt. Ook het recyclen van toestellen wordt als winstgevend zakenmodel benaderd. De listen van fabrikanten zijn niet uitgespeeld, maar die spelen wel in op de verlangens van de consument.