Is alcohol echt zó slecht? Vijf deskundigen aan het woord

Elke dag twee glaasjes wijn is gezond, toch? Niet dus; dat idee is achterhaald. Vijf deskundigen delen de laatste inzichten over alcohol. Internist Kees Kramers: 'Ik heb liever dat mijn studerende kinderen af en toe een xtc-pil nemen dan dat ze dagelijks drinken.'

Een artikel uit consumentenmagazine RADAR+

Hoe ongezond is alcohol?
Ninette van Hasselt is programmahoofd Jongeren en Riskant Gedrag bij het Trim­bos Instituut, waar men onderzoek doet naar geestelijke gezondheid en verslaving. '81 procent van de volwassen Nederlanders drinkt (weleens) alcohol. Een op de tien Nederlanders is een 'zware' drinker. We ­noemen een man zo als hij minstens één keer per week zes of meer glazen op een dag drinkt. Voor vrouwen ligt dat aantal op vier.

Veel mensen denken nog steeds dat het niet alleen prima, maar zelfs gezond is om twee drankjes per dag te gebruiken. Maar op basis van de nieuwste inzichten adviseert de Gezondheidsraad om liever helemaal geen alcohol te drinken. Doe je dat toch, dan in ieder geval niet meer dan één glas per dag. De reden om het advies hierover bij te stellen, is dat er meer en meer bekend wordt over de langetermijngevolgen. Dat alcohol slecht is voor je lever wisten we natuurlijk al. Maar de stof vergroot bijvoorbeeld óók de kans op veel vormen van kanker, blijkt uit steeds meer onderzoek. Het feit dat een beperkte hoeveelheid alcohol voor sommige groepen mogelijk een beetje beschermend werkt tegen hart- en vaatziekten, weegt voor de meeste mensen niet op tegen de extra risico's. Als je ouder wordt, gaat je lichaam alcohol steeds slechter verdragen. Eenzelfde hoeveelheid leidt bij 55-plussers daarom tot een hoger promillage en meer schadelijke effecten dan bij een jonger iemand.

Uit recent onderzoek van het Trimbos weten we dat een derde van de 55-plussers dagelijks drinkt, ­gemiddeld 2,5 glas per dag. Vaak realiseren ze zich niet hoe schadelijk dat voor hun gezondheid kan zijn, en dat het het risico op vallen vergroot. Bijkomend probleem is dat je lichaam aan alcohol went. Dat betekent je er steeds meer van nodig hebt om dezelfde positieve effecten te ervaren. Dat is niet alleen ongezond, het vergroot ook de kans op verslaving. Vandaar dat we adviseren om minstens twee dagen per week niet te drinken. Daarmee ­verklein je de kans dat er gewenning optreedt.'

Wat doet alcohol met je lijf?
Kees Kramers is internist en klinisch farmacoloog in het Radboud Universitair Medisch Centrum in Nijmegen. 'Ik heb liever dat mijn studerende kinderen af en toe een xtc-pil nemen dan dat ze dagelijks drinken. Niet omdat xtc onschuldig is, maar omdat veel alcohol zo ongelooflijk veel schade veroorzaakt. Simpel gezegd is het een giftige stof. Op korte termijn kan die het maagslijmvlies irriteren; de reden dat dronken mensen vaak moeten braken. Drink je bij één gelegenheid heel veel, dan kun je een black-out ­krijgen, of zelfs in een alcoholcoma raken. Op de lange duur vergroot veelvuldig alcohol­gebruik de kans op lever- en geheugenproblemen, hart- en vaatziektes en verschillende soorten kanker.

En dan zijn er natuurlijk nog de gevolgen voor het brein. Ongeveer tien minuten nadat je alcohol hebt gedronken, voel je het effect op de hersenen. Je smaak, reuk en gezichts­vermogen gaan achteruit. Je geheugen, ­reactiesnelheid en coördinatie verminderen. Je voelt minder pijn, en het beoordelen van situaties wordt moeilijker. Om één glas ­alcohol af te breken, heeft je lever één à anderhalf uur nodig. Drink je acht glazen, dan is je lijf dus pas na acht tot twaalf uur weer alcoholvrij. Al die tijd ben je minder toerekenings­vatbaar. Met alle gevolgen van dien. Als je alle alcoholslachtoffers in de krant zou moeten noemen, heb je dagelijks een extra katern nodig.

Alcohol verdeelt zich over je lichaamsvocht. Mannen hebben daar meer van dan vrouwen. Vandaar dat vrouwen het effect sneller merken. Los daarvan zijn sommige mensen van nature gevoeliger voor alcohol dan anderen. Waarschijnlijk is die aanleg erfelijk. Ik zal niemand verbieden te drinken; zelf neem ik ook regelmatig een biertje. Maar in mijn werk zie ik dagelijks hoeveel ellende veel alcohol kan veroorzaken. Lichamelijk, geestelijk én sociaal. Van roken weet iedereen inmiddels hoe slecht het is. Ik hoop dat over tien jaar hetzelfde geldt voor alcohol.'

Waarom krijg je een kater – en hoe kom je er vanaf?
Judith Noijen is senior preventiemedewerker bij de Jellinek, experts op het gebied van verslaving. 'Je lichaam moet keihard werken om alcohol af te breken. Drink je veel binnen korte tijd, dan raakt het afbraaksysteem over­belast. Giftige stoffen hopen zich op, met de bekende verschijnselen, zoals een rood hoofd, hoofdpijn, misselijkheid, braken, trillen, vermoeidheid en een slap gevoel tot gevolg. Een kater, kortom. Je zou denken dat als je veel drinkt, je ­voldoende vocht binnenkrijgt. Maar de stof alcohol werkt juist vochtafdrijvend, waardoor de waterhuishouding verstoord raakt en je sneller uitdroogt. Ook dat kan bijdragen aan het gevoel van algehele lamlendigheid. Vandaar dat het zo belangrijk is om voldoende water te drinken. Wissel het liefst elk glas alcohol af met een glas water, en drink extra water voor je gaat slapen. Daarmee help je je lichaam om het vocht op peil te houden, en de alcohol in elk geval zo efficiënt mogelijk af te breken.

Als je moe of gestrest bent, is je lichaam (nog) minder goed in staat om alcohol weg te werken. Vandaar dat je dan eerder last krijgt van een kater. Of je bier, wijn of sterke drank drinkt, maakt niet uit; het gaat om de hoeveelheid alcohol die je binnenkrijgt. Overigens bevatten alcoho­lische dranken behalve de bekende ethylalcohol ook andere soorten alcohol. Die zogenaamde foezel­alcoholen worden nog lang­zamer afgebroken en geven je dus sneller een kater. Donkere dranken – rode wijn, brandewijn, donkere rum – bevatten meer foezelalcoholen dan lichte. Het enige wat je kunt doen om een kater te voorkomen, is matig of niet drinken. Door een bodem van (vet) eten in je maag te leggen, neemt je lijf de alcohol weliswaar langzamer op, maar de kater is er uiteindelijk niet minder om. Heb je daar eenmaal last van, dan zit er niets anders op dan uit te zieken. Van volkswijsheden zoals rauwe eieren drinken, Is nooit bewezen dat ze werken. Hetzelfde geldt voor zogenaamde antikaterpillen.'

Mogen pubers alcohol drinken?
Nico van der Lely is kinderarts in het Reinier de Graaf ziekenhuis in Delft. Hij richtte er tien jaar geleden de eerste alcoholpoli voor kinderen op. 'Voor het jonge brein is alcohol een sluipmoordenaar. De stof vernietigt verbindingen tussen hersencellen, die juist tussen je elfde en je zeventiende een piekgroei doormaken. En eenmaal kapot blijft kapot. Bij kinderen die veel hebben gedronken, zie je op een ­hersenscan dat hun brein is aangevreten. Dat heeft direct gevolg voor hun geheugen en hun IQ. Op de lange duur hebben ze meer kans op kanker, verslaving en allerlei andere ziektes.

In 2016 werden er 791 kinderen met een alcohol­coma in het ziekenhuis opgenomen, ongeveer evenveel jongens als meisjes. Meer dan twee per dag kortom. Gemiddeld waren ze 15,5 jaar. Dat aantal ligt weliswaar iets lager dan het jaar ervoor, maar nog altijd veel hoger dan in 2007, toen het er 297 waren. Kinderen zijn het directe slachtoffer van alcoholreclame. Vooral mierzoete mixdrankjes zijn een probleem. En wie verzint het dat het oké is om drank met goudglitters te ­verkopen?

Gelukkig is er de afgelopen tien jaar ook een hoop verbeterd. Zo is vier jaar geleden de leeftijd waarop je alcohol mag kopen eindelijk verhoogd van 16 naar 18 jaar. Verder verbiedt 56 procent van de ouders hun kinderen inmiddels om voor hun achttiende te drinken. Ter vergelijking: in 2012 was dat nog maar 20 procent. Tot slot zien we god­zijdank zelden nog kinderen van 11 of 12 jaar op de alcoholpoli. Het belangrijkste advies dat ik ouders kan geven is om wat alcohol betreft streng en ­consequent te zijn: geen druppel voor je achttiende. Maak duidelijke afspraken, bijvoorbeeld dat je hun smartphone afpakt als het fout gaat. En houd je daaraan. Uit onderzoek blijkt dat kinderen hun vader en moeder minder streng vinden dan ouders zelf denken. Doe er je voordeel mee.'

Hoe maakt drank meer kapot dan je lief is?
Hans Bentum komt als sociaal psychia­­­trisch verpleegkundige bij GGZ Drenthe veel in aanraking met mensen met alcohol- problemen. 'Ruim één miljoen Nederlanders is probleemdrinker. Driehonderdduizend mensen hebben een alcoholverslaving. Van hen zoeken jaarlijks slechts 30.000 hulp om van de drank af te komen. Een alcoholverslaving sluipt er meestal ­langzaam in. Het begint vaak met in het weekend drinken, dan wordt het dagelijks en ­ver­volgens dagelijks steeds meer. Uiteindelijk gaat de drank je leven beheersen.

In mijn werk zie ik hoe ingrijpend de gevolgen van alcohol kunnen zijn. Relatieproblemen, schulden, depressie, geheugen- en concentratieproblemen, een kort lontje, problemen op het werk; de lijst is schier eindeloos. Bovendien gaat het in veel gevallen van kwaad tot erger; het is een neerwaartse spiraal waar je in je eentje maar moeilijk uitkomt. Te veel alcohol zorgt er vaak voor dat mensen geïsoleerd raken. Ze mijden sociale contacten, uit schaamte, of ze hebben geen zin in gezeur. Mijn cliënten hebben ook allemaal relatieproblemen. Niet verwonderlijk, want problematisch drink­gedrag raakt iedereen in je omgeving. De bekende slogan 'Drank maakt meer kapot dan je lief is', sloeg wat dat betreft de spijker op z'n kop.

'Al die ellende overkomt toch alleen alcohol­isten', zeggen mensen vaak. Maar dat klopt niet helemaal. Alcohol heeft bijvoorbeeld grote invloed op je stemming. Dat kan positief uitpakken, maar ook negatief. Veel huiselijk geweld is het gevolg van alcohol­gebruik. Ook als iemand een 'sociale' drinker is, kan een situatie met veel alcohol gemakkelijk uit de hand lopen. Helaas hebben we onszelf aangeleerd dat het alleen met alcohol gezellig kan zijn. Zelfs mijn eigen dochter zegt dat. Onzin natuurlijk, maar dit soort opvattingen zitten diep in onze cultuur verankerd. Mede daardoor vinden we alcohol nog steeds de normaalste zaak van de wereld, en doen we lacherig over dronken mensen. Terwijl het voor heel veel drinkers én hun naasten al lang niet leuk meer is.