Digitale dementie: voorkom dat je dommer wordt door je smartphone

Door veelvuldig gebruik van digitale media zoals je telefoon en televisie word je – volgens een aantal experts en ietwat kort door de bocht gesteld – een stuk dommer. 'Digitale dementie' wordt dat genoemd. Klopt dit echt? En zo ja, wat kun je eraan doen?

Maakt een smartphone je 'smarter' of dommer?
Smartphones zijn geweldig: je hebt alle informatie altijd binnen handbereik en kunt iedereen 24/7 op verschillende manieren bereiken. Waar je vroeger alle telefoonnummers van je vrienden uit je hoofd moest leren, heb je ze nu met twee keer tikken bij de hand. Met een wegenkaart in je hand naar je vakantieadres navigeren? Nee joh, klik gewoon je telefoon in de houder en laat Google Maps z'n werk doen.

Maar maakt een smartphone ons nou 'smarter' of juist dommer? Daarover zijn deskundigen het nog niet helemaal eens, maar veel experts stellen dat er wel degelijk sprake is van 'digitale dementie'.

Wat is digitale dementie?
Het begrip digitale dementie is grootgemaakt door de Duitse hersenprofessor Manfred Spitzer in zijn gelijknamige boek. Spitzer stelt dat digitale media zoals telefoons, computers, tablets, televisies en spelcomputers zorgen voor een ondiepe verwerking van informatie in het geheugen. Juist door feiten en verbanden uit je hoofd te leren, zou je je hersenen trainen en laten groeien.

Slimmer op een andere manier?
De logische vraag is natuurlijk: worden we niet op een andere manier slimmer, omdat we juist vaardigheden ontwikkelen waarmee we alles direct kunnen opzoeken? Volgens Spitzer niet. Gebruik je digitale media als een soort externe opslag, dan krijg je het gevoel dat je alles toch wel kunt opzoeken. Daardoor is je brein minder gemotiveerd om informatie te onthouden en vergeet je feiten juist sneller.

Bovendien is basiskennis belangrijk om dingen op te kunnen zoeken. Zo blijken volwassenen beter te zijn in online dingen vinden dan kinderen, aangezien ze kunnen putten uit meer bestaande kennis.

(A)sociale media
De Duitse professor constateert ook dat jonge gebruikers van digitale media minder sociale vaardigheden hebben. Hij stelt dat het menselijke brein vooral op een sociale manier werkt. Verwaarloos je dat? Dan zou dit nadelige gevolgen hebben voor je hele sociale functioneren. Spitzer stelt dat sociale media geen goede vervanging van real-life sociale contacten vormen omdat je op een andere manier communiceert.

Andere onderzoekers wijzen er overigens op dat gebruik van sociale media ook positieve kanten heeft: zo helpt het bij het ontwikkelen van een identiteit, heeft het een positief effect op het zelfvertrouwen en kunnen gebruikers er juist wél sociale vaardigheden oefenen.

Het lastige: wetenschappelijke onderzoeken naar sociale media schetsen geen eenduidig beeld. Veel onderzoeken suggereren negatieve effecten, terwijl een groot Oxford-onderzoek weer lijkt aan te tonen dat jongeren er niet ongelukkiger door worden.

De symptomen van digitale dementie
Spitzer ziet parallellen tussen digitale dementie en 'echte' dementie. Volgens hem zou digitale dementie hier zelfs toe kunnen leiden, aangezien je door de ondiepe manier van leren en informatie verwerken minder verbindingen in je hersenen maakt.

Volgens hem kan digitale dementie gepaard gaan met de volgende symptomen:

Leesproblemen
Geheugenstoornissen
Concentratiestoornissen
Emotionele afvlakking
Versuffing
IQ-afname
Toename in stress
Slaapproblemen
Zeker bij kinderen van wie de hersenen zich nog moeten ontwikkelen, is de schade van digitale dementie volgens Spitzer groot. Lang niet alle experts zijn overtuigd dat digitale media kunnen leiden tot deze symptomen (waarover dadelijk meer). Maar bijvoorbeeld de link met slaapproblemen staat onomstotelijk vast. Zo slapen intensieve sociale mediagebruikers slechter. Voornaamste oorzaken: het blauwe licht van schermen en fear of missing out ('FOMO').

Of valt het misschien toch wel mee?
Een kanttekening is hier zeker op zijn plaats: lang niet alle onderzoekers zijn het eens met de stellige conclusies van Spitzer. Veel experts zeggen dat hij met een tunnelvisie heeft gekeken naar alle beschikbare onderzoeken om tot de conclusies in zijn boek te komen.

Zeker, uit een aantal onderzoeken blijkt dat het gebruik van digitale media schadelijke effecten heeft op onze mentale vaardigheden en capaciteiten. Maar de Utrechtse hoogleraar cognitieve psychologie Stefan van der Stigchel, die zoveel mogelijk onderzoeken op een rijtje heeft gezet, concludeert dat er geen overtuigend bewijs is voor de stelling dat we minder intelligent en creatief worden. Volgens hem hoeven we niet bang te zijn voor een generatie die zich niet meer kan concentreren.

Een zorg die hij en zo'n beetje alle andere experts sowieso met Spitzer delen: we laten ons veel te vaak afleiden. We denken misschien wel dat we kunnen multitasken en snel een berichtje kunnen beantwoorden. Maar schakel je eventjes over naar Facebook of WhatsApp? Dan duurt het daarna weer een hele tijd voordat je volledig kunt focussen op je eigenlijke taak. Al die notificaties zijn dus dodelijk voor onze concentratie.

Wat kun je doen tegen digitale dementie?
Of er nou een verband is tussen digitale media en dementie-achtige klachten of niet, een online rondgang langs experts leert dat de volgende tips sowieso goed zijn voor je mentale welzijn.

Wees je bewust van de schadelijke gevolgen
Het is goed om te beseffen dat er schadelijke gevolgen kleven aan overdadig gebruik van digitale media. Realiseer je ook dat sociale media verslavend werken.

Beperk het gebruik
Het is goed om grenzen te stellen aan je digitale tijd. Voor kinderen kun je bijvoorbeeld de volgende stelregels voor dagelijkse schermtijd hanteren:

0-2 jaar: zo min mogelijk
2-4 jaar: maximaal een half uur
4-8 jaar: maximaal 1 uur
8-10 jaar: maximaal 1 à 1,5 uur per dag
10-12 jaar: maximaal 2 uur.
Tips voor het verkorten van je schermtijd vind je in ons artikel Schermtijd verkorten: zo doe je dat. Specifiek voor je smartphone geldt bijvoorbeeld dat het goed is te zorgen voor smartphonevrije momenten. Probeer bijvoorbeeld om – liefst samen met je partner – minimaal één dagdeel in het weekend zonder telefoon door te brengen. Je leest er meer over in Zo voorkom je dat je smartphone de doodsteek wordt van je relatie.

Zorg dat je concentratie verbetert
Oefen bijvoorbeeld met het steeds langer volhouden van concentreren op één bepaalde taak. Neem voldoende pauzes, in ieder geval op de momenten dat je merkt dat je je aandacht er niet meer bij kunt houden. En zet zoveel mogelijk notificaties uit.

Stimuleer je brein
Leer iets nieuws, zoals een taal of muziekinstrument. Als het je maar aan het denken zet en inspeelt op je analytische vaardigheden. Inspiratie opdoen? Check dan ons artikel 5 kennisapps waar je écht iets van opsteekt.

Kies voor alternatieven
Probeer eens wat vaker te kiezen voor niet-digitale activiteiten. Zo is wandelen bijvoorbeeld supergezond, óók voor je hersenen. Met sociale activiteiten stimuleer je je sociale brein en creëer je positieve ervaringen. En lees af en toe een boek, dat boost je creativiteit, is goed voor je concentratie én levert de nodige kennis en inzichten op.