De 9 grootste missers bij erfenissen. Voorkom gedoe, regel het nu

Je denkt dat je in het huis kunt blijven wonen na de dood van je partner, maar de stiefkinderen eisen hun erfdeel op. Of een kind had geleend van de overleden ouder en nu willen zijn broers dat hij alsnog rente betaalt. Als het gaat om erven, kan er van alles fout gaan. De belangrijkste tip: zorg voor een testament en zet alles zwart-op-wit.

Een artikel uit ons consumentenmagazine RADAR+

Misser 1: Samenwonen zonder testament
Er zijn heel veel samenwonende stellen die geen testament hebben. Als een van de twee overlijdt, erft de ander niets. Al het geld en alle spullen van degene die overleden is, gaan naar degenen die volgens de wet erfgenaam zijn. Dat zijn je kinderen, en als je die niet hebt je ouders of broers en zussen.

Je hebt nergens recht op

Als samenwonenden van elkaar willen erven, moeten ze allebei een testament maken, waarin ze elkaar tot erfgenaam benoemen. 'Er zijn heel veel stellen die samenwonen zonder dat ze iets hebben geregeld', zegt Lucienne van der Geld, directeur van Netwerk Notarissen en docent notarieel recht aan de Radboud Universiteit. Als een van de twee overlijdt, kan het zomaar gebeuren dat de andere partner een deel van de inboedel, de auto of het spaargeld kwijtraakt. De familieleden van de overleden partner zijn immers de erfgenamen.

Voorkom een heleboel erf­belasting

'Zelfs samenwonende stellen met kinderen hebben lang niet altijd een testament', zegt Van der Geld. Kinderen erven automatisch van hun ouders. Als een samenwonend stel samen een huis heeft en een van de twee overlijdt zonder dat er een testament is, erven de kinderen de helft van het huis. Wanneer die kinderen volwassen zijn, ben je afhankelijk van wat zij beslissen. Maar als de kinderen minderjarig zijn, is het misschien nog ingewikkelder. 'Als je dan het huis wilt verkopen of de hypotheek wilt oversluiten, heb je toestemming nodig van de kantonrechter. Dat is ter bescherming van die minderjarige kinderen.' Een ander nadeel in deze situatie is dat kin­deren relatief veel erfbelasting ­moeten betalen. Partners kunnen belastingvrij ­ongeveer € 640.000 van elkaar erven. ­Kinderen hebben een vrijstelling van zo'n € 20.000 per kind. Zolang de hypotheek op een huis nauwelijks is afgelost, heb je daar geen last van. Maar als er al een groot deel van de hypotheek is afgelost, moet er erfbelasting betaald worden. Dat geld moet ergens vandaan komen. Een testament is een heel eenvoudige manier om dit soort ­problemen te voorkomen.

Misser 2: Lastige situaties met kinderen uit een eerder huwelijk
Wie getrouwd is met een weduwe of weduwnaar die kinderen heeft, komt na het overlijden van de partner in een extra moeilijke situatie terecht. De kinderen van de partner hebben op dat moment namelijk recht op het erfdeel van hun eerder overleden vader of moeder.

De wet beschermt de langstlevende partner niet altijd

'Dit is echt iets wat je moet bespreken als je gaat hertrouwen', waarschuwt Van der Geld. 'De ­kinderen uit het eerste huwelijk hebben rechten. Daar kun je niet omheen.' Als een partner overlijdt, erft de ­andere partner. Kinderen erven ook, want die erven altijd van hun ouders als ze niet onterfd zijn in een testament. Maar om te voorkomen dat de langst­levende ouder opeens geld tevoorschijn moet toveren om de kinderen hun erfdeel uit te betalen, hoeft dat niet direct. De kinderen krijgen pas hun erfdeel als allebei hun ouders zijn overleden. Tot die tijd hebben ze een vordering op de langstlevende ouder. Pas als die is overleden, krijgen de kinderen hun erfdeel. In de praktijk kan dit tot lastige situaties leiden. De weduwe of weduwnaar is getrouwd met een nieuwe partner en dit echtpaar denkt dat alles goed geregeld is. De wet beschermt de langst­levende partner immers? 'Mensen weten vaak niet dat de kinderen recht hebben op die oude erfenis van hun ouder die als eerste is overleden', zegt Van der Geld. 'Dat zijn oude rechten, nog van vóór dit tweede huwelijk.' Soms betekent dit dat de kersverse weduwe of weduwnaar het huis moet verkopen om het erfdeel van de kinderen uit het eerste huwelijk te kunnen betalen. In theorie zou je een hypotheek op het huis kunnen nemen om de kinderen te betalen waar ze recht op hebben. In de praktijk lukt dat meestal niet, omdat mensen die al wat ouder zijn niet gemakkelijk een hypotheek krijgen.

Betaal de kinderen vast hun erfdeel

Hoe voorkom je dit probleem? 'Het beste is om dit te regelen voordat je gaat hertrouwen', zegt Van der Geld. 'Betaal dat erfdeel alvast aan je kinderen, zodat ze geen claim meer hebben. Dan ben je er vanaf.' Dat kan alleen als je voldoende geld hebt. En als dat geld er niet is? 'Dan kun je niet zoveel. Maar het helpt wel als je het van tevoren weet. Dat het als verrassing komt, maakt het erger.'

Misser 3: Lenen zonder afspraak
Ouders lenen vaak geld aan een van hun kinderen, zonder dat ze schriftelijk iets vastleggen over de aflossing of de rente. Als de ouders overleden zijn, moeten de kinderen onderling uitzoeken wat precies de bedoeling was. Er valt niets te bewijzen.

Wat als het erfdeel kleiner is dan de lening?

'Dit is een grote bron van ruzie', stelt Van der Geld. 'Soms hebben de ouders zelfs een hypotheek op hun huis genomen om een van de kinderen financieel te ondersteunen. Maar ook als het om kleinere bedragen gaat, kunnen er grote ruzies ontstaan.' Als voorbeeld noemt ze een lening van € 20.000 aan een van de kinderen. Die zou je kunnen verrekenen met de erfenis; het kind krijgt € 20.000 minder dan zijn broers en zussen. Maar hoe zit het met de rente? De broers en zussen vinden misschien dat er rente berekend had moeten worden en dat er eigenlijk € 22.000 of € 25.000 van de erfenis af moet. En wat doe je als de erfenis voor elk kind slechts € 10.000 is? Hebben de andere broers en zussen dan een vordering op degene die had geleend? 'Als het erfdeel kleiner is dan de lening, heb je een probleem.'

Zet alles zwart-op-wit

Wat volgens Van der Geld ook vaak gebeurt is dat ouders aan een van de kinderen een lening geven voor een eigen huis. 'Bij een eigenwoning­lening is het gebruikelijk dat die dertig jaar loopt en niet eerder opeisbaar is. Dan erven de broers en ­zussen sowieso een vordering op ­degene die de lening kreeg. Dat is niet altijd een succes.' Maak duidelijke afspraken over leningen en zet die zwart-op-wit, adviseert Van der Geld. 'Moet er rente betaald worden? Moet er afgelost worden? In hoeveel termijnen? En welk bedrag?' Als je dat bij de notaris doet, ligt er een officiële akte. Die kan in ieder geval niet zoekraken. Als je het onderling regelt, kun je een kopietje bij je testament bewaren. Of een scan maken en die digitaal opslaan. Dan moet je wel met je kinderen bespreken waar ze dat document straks kunnen vinden. 'Een andere optie is in je testament vastleggen dat je kind die lening niet hoeft terug te betalen. De lening is dan zijn erfenis. Dan heb je het ook opgelost. Daarmee voorkom je ook dat de andere kinderen een vordering krijgen op de broer of zus die geleend heeft.'

Misser 4: Gul met sleutels
Vooral oudere mensen hebben er een handje van. Hun kinderen hebben allemaal een huissleutel, de buren aan weerskanten ook, en dan nog de hulp, de vriendin die vlakbij woont en het nichtje dat elke week de boodschappen doet. Vlak nadat iemand is overleden, zijn er ineens allerlei spullen verdwenen.

Je ziet nog waar het schilderij hing

Dit probleem komt volgens Van der Geld vaak voor. 'Er is van alles weg uit het huis. Soms gaat dat heel ver. Dan zie je nog dat ergens een tv heeft gestaan of een schilderij heeft gehangen. Waardevolle spullen die zomaar verdwenen zijn en niemand die er controle over heeft, omdat er te veel sleutels in omloop zijn. Mensen zijn zo gemakkelijk met het uitdelen van sleutels.' Waarschijnlijk is het niet helemaal te voorkomen. Vooral oudere mensen die zelf niet meer alles kunnen, hebben er vaak ook profijt van dat anderen een sleutel hebben en even bijspringen als het nodig is. Maar het is wel iets om alert op te zijn. Is het echt nodig om die sleutel af te geven?

Misser 5: Te veel erfbelasting betalen
Als een van je ouders overlijdt, krijg je meestal geen erfdeel in handen. In plaats daarvan krijg je een vordering op je andere ouder. Maar je betaalt wel direct erfbelasting over dit ­'papieren' erfdeel. Pas als allebei je ouders zijn overleden, erf je. Dan betaal je weer erf­belasting. Vaak betalen mensen dubbel.

Trek het bedrag van de vordering af

Voor erfbelasting moet je zelf aangifte doen. Mensen die erven van hun ouders kunnen na het overlijden van de tweede ouder over de hele erfenis beschikken. Dat bedrag geven ze op aan de fiscus en daar betalen ze belasting over. Van der Geld: 'Ze vergeten vaak dat over de vordering op het eerste erfdeel al erf­belasting is betaald. Dus je moet het bedrag van de ­vordering aftrekken van de erfenis die je krijgt als de tweede ouder is overleden.'

Misser 6: Online voortleven
Sommige mensen die overleden zijn, worden op Facebook nog uitgenodigd voor een evenement of worden gefeliciteerd met hun verjaardag, of op LinkedIn met het jubileum op hun werk.

Wijs een 'social media executeur' aan

'Voortleven op sociale media zorgt voor pijnlijke moment voor de nabestaanden', zegt Van der Geld. Volgens haar is de officiële manier om dit te voorkomen ingewikkeld. 'Het is vaak niet in het Nederlands en je moet bewijzen sturen dat iemand is overleden. Dat is niet de mak­kelijkste route.' Zelf heeft ze het anders opgelost. In haar testament heeft ze iemand aan­gewezen die 'social media executeur' is, een term die ze zelf heeft bedacht. 'Hij heeft de opdracht om drie maanden na mijn overlijden mijn sociale media te verwijderen, nadat er een boodschap is geplaatst dat ik er niet meer ben. Hij heeft mijn inloggegevens. Dat is de makkelijkste manier.'

Misser 7: De poes vergeten
Mensen regelen vaak niets voor hun huisdier. Heel wat honden of een poezen worden naar een asiel gebracht nadat hun baasje is overleden. Om dit te voorkomen, bedacht Van der Geld de 'huisdierenclausule'. 'Dan laat je iemand je huisdier erven', zegt ze.

Ze moet wel vaak wandelen

Zoiets moet je natuurlijk bespreken met degene die de hond, de poes of het paard erft. Anders belandt zo'n dier misschien alsnog in een asiel. Ook kun je vastleggen dat degene die het dier erft geld ontvangt als vergoeding voor de kosten. 'Dan laat je iemand een legaat na.' Hierdoor wordt diegene 'legataris', geen erfgenaam. Het verschil is dat hij of zij verder niets met de nalatenschap te maken heeft, maar alleen een bedrag krijgt. Sommige mensen stellen hier voorwaarden aan. Dit heet nalaten 'onder last'. Maar stel dat de overledene vijf keer per dag met de hond naar het park ging, terwijl de buurvrouw dagelijks twee korte wandelingetjes maakt. Moet ze dan haar legaat inleveren? Je kunt beter met zorg iemand kiezen die de hond, zonder voorwaarden, erft en er dan op vertrouwen dat het goed komt.

Misser 8: Een schuld erven
Je denkt dat je wat geld erft van je oude tante, maar je blijkt een schuld geërfd te hebben. De deurwaarder die eerst bij haar op de stoep stond, belt nu bij jou aan.

Eerst moeten die schulden ­vereffend worden

Je kunt een erfenis zuiver aanvaarden, weigeren of beneficiair aanvaarden. Beneficiaire aanvaarding houdt in dat eerst eventuele schulden vereffend worden. Als er daarna nog geld overblijft, erf je dat. Dat is een veilige manier om met een erfenis om te gaan. 'Als je de financiële situatie niet goed kent, kun je de nalatenschap het beste beneficiair aanvaarden', adviseert Van der Geld. 'Daarmee voorkom je dat je persoonlijk aansprakelijk bent voor de schulden van degene van wie je erft.' Bij beneficiaire aanvaarding betaal je ongeveer € 130 griffierechten. Vaak duurt de afhandeling van de nalatenschap ook langer.

Zet oma's spullen nog even niet op Marktplaats

Tot een paar jaar geleden liepen erfgenamen het risico dat ze een nalatenschap per ongeluk aanvaardden. Wie zich gedroeg als erfgenaam, bijvoorbeeld door een fotoalbum van de overledene mee te nemen, had de erfenis aanvaard. Inclusief eventuele schulden. Sinds 2016 worden erfgenamen beter beschermd. Van der Geld: 'Oma's kamer in het verzorgingshuis leeghalen kan wel. De spullen in je schuur bewaren mag ook. Maar je moet ze niet op Marktplaats zetten.'

Misser 9: Ruziënde kinderen
Heel vaak leidt een erfenis tot familieruzie. Zeker als de verhoudingen toch al niet zo goed waren, wordt de verdeling van de spullen uit het ouderlijk huis een drama.

Licht je keuze altijd toe in een testament

Als je vermoedt dat je kinderen ruzie krijgen over de erfenis, kun je het beste een executeur bewindvoerder aanwijzen in je testament. Dat kan een van de kinderen zijn. In je testament kun je uitleggen waarom je deze keuze maakt. Maar je kunt ook iemand anders tot executeur bewindvoerder benoemen, bijvoorbeeld een ander familielid of een vriend. De executeur bewindvoerder is bevoegd om de ­nalatenschap af te handelen. Dat kan helpen om ruzie te voorkomen. 'Het gebeurt ook wel dat er in een familie één kind is dat altijd ruzie maakt', zegt Van der Geld. 'Met dat kind valt niet te praten. Ook de executeur krijgt daar zijn handen vol aan, dat weet je nu al. Dan kun je dat kind een legaat geven, een geld­bedrag. Dan is hij geen erfgenaam, maar legataris. Die mag zich niet met de erfenis bemoeien. Het is geen standaard­oplossing, maar het kan helpen.' Is dat niet nog nadeliger voor de ­familieverhoudingen? Van der Geld: 'Sommige dingen komen niet als verrassing. De kinderen weten onderling ook wel hoe het zit. En je licht je keuze ook nog eens toe in je testament.'