Experts: RIVM en ministerie raakten 'vermengd' tijdens coronacrisis

Het RIVM en het ministerie van Volksgezondheid zijn tijdens de coronacrisis te veel met elkaar "vermengd" geraakt. Dat zeggen experts uit de zorg en wetenschap vrijdagavond in Nieuwsuur. Uit onderzoek blijkt dat het ministerie soms betrokken was bij RIVM-besluiten en dat dat instituut op zijn beurt ook weleens politieke uitspraken deed.

In de persconferenties rond de coronauitbraak benadrukten premier Rutte en vicepremier Hugo de Jonge vaak dat het RIVM puur wetenschappelijk advies gaf, waar de politici zich volledig achter schaarden. Het RIVM is wetenschappelijk gezien een onafhankelijk instituut, maar wel onderdeel van het ministerie van Volksgezondheid.

'Mondkapjesrichtlijn op basis van verdeelstrategie'
Een voorbeeld van hoe het ministerie betrokken was bij RIVM-besluiten was bij het opstellen van richtlijnen over het gebruik van mondkapjes in de ouderenzorg. Verpleegkundigen en zorgkoepels hadden kritiek op die richtlijn, omdat mondkapjes volgens die regels te vaak "niet nodig" waren. De zorgkoepels konden niet zelf klagen bij het RIVM, maar hun klachten alleen indienen bij het ministerie, dat zou fungeren als doorgeefluik naar het RIVM. De boodschap leek daar echter te stranden.

Uit interne documenten die in handen zijn van Nieuwsuur blijkt bovendien dat de mondkapjesschaarste bepalend was voor hoe de overheid de maskers verdeelde. Het RIVM sloot zijn richtlijn aan op die verdeelstrategie van het ministerie, denken de zorgkoepels.

Zorg voorheen wel betrokken bij maken richtlijn
Christina Vandenbroucke is oud-voorzitter van de Werkgroep Infectiepreventie, die voorheen richtlijnen opstelde over mondkapjes in de ouderenzorg. Toen zij die richtlijnen schreef, kon de zorg nog wel volop input geven. "Daar was geen ministerie bij betrokken. Dat is gewoon de richtlijn die door de beroepsgroep is opgesteld aan de hand van de kennis die er is."

Andersom begaf ook het RIVM zich soms in het vaarwater van het ministerie, zegt Jet Bussemaker van de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving in het programma. Zo zei infectieziektendirecteur Jaap van Dissel in een interview met de NOS dat de 1,5 meter-regel ingewikkelder te hanteren zou zijn in vliegtuigen, "om toch nog tegen redelijke prijzen te kunnen vliegen". In een interview met de Volkskrant zei hij dat "je de BV Nederland stopzet" bij een (zwaardere) lockdown.

'Wetenschap en politiek zijn vertroebeld geraakt'
Bussemaker: "Dat zijn precies goede voorbeelden waar wetenschap en politiek vertroebeld zijn geraakt en door elkaar zijn gaan lopen. De vraag of het veilig is om te vliegen, daar heb je technische kennis en de wetenschap voor nodig. Maar de vraag hoe duur het mag zijn en wat iets mag kosten, dat is een politieke afweging. Dat is niet aan de directeur van het RIVM."

Hoogleraar bestuurskunde Michiel de Vries zegt in het programma: "Het RIVM mag zich daar niet over uitlaten. Die moet gewoon zeggen wat het veiligst is."

De Vries laat ook weten: "Het RIVM en het ministerie zijn geen twee onafhankelijke organisaties. En als onderdeel van het ministerie maakt je deel uit van het beleid van het ministerie." Wat hem betreft zouden het "volledig onafhankelijke instituten moeten zijn.

Ministerie: 'RIVM adviseert onafhankelijk'
Het RIVM zegt in een reactie tegen Nieuwsuur dat er inderdaad diverse malen contact is geweest met het ministerie over de richtlijnen, maar waarover precies blijft volgens het programma onduidelijk. Volgens het rijksinstituut is in de hectiek van de crisis geen documentatie bijgehouden: het overleg met het ministerie ging ad hoc en telefonisch.

Het ministerie laat weten dat het RIVM de overheid onafhankelijk van de politiek adviseert en dat het ministerie die adviezen vertaalt naar beleidsmaatregelen. Verder wil gezondheidminister De Jonge, zoals hij al langer zegt, de evaluatie van de coronacrisis afwachten.