Verkiezingen Polen: 'Duda komt snel met radicale conservatieve wetten'

De winst van president Andrzej Duda bij de Poolse verkiezingen is vooral te danken aan de oudere Poolse kiezers. Het is volgens cultuurhistorica Iwona Gusc de vraag of de conservatieve PiS-partij rekening gaat houden met de andere helft van de bevolking, die duidelijk heeft laten weten een andere koers te verlangen.

De uitslag van de Polen die in het Verenigd Koninkrijk hebben gestemd moet nog worden geteld. Maar hoewel de liberale Rafal Trzaskowski het bij de 'buitenlandse' Polen aanzienlijk beter deed dan Duda, kan deze uitslag de winst van de huidige president niet meer in gevaar brengen.

Er was gezien de kleine marge tussen de twee kandidaten dit weekend nog sprake van dat de partij Burgerplatform (PO) van Trzaskowski de uitslag aan ging vechten en een zwartboek met onregelmatigheden zou samenstellen.

"Maar de stemcommissie heeft al gezegd dat er geen wezenlijke onregelmatigheden zijn geconstateerd", weerlegt Iwona Gusc die optie. Zij is cultuurhistorica en docent internationale betrekkingen aan de Webster University en volgde de verkiezingen de afgelopen dagen nauwlettend.

'Nog nooit werd zo duidelijk dat veel Polen Duda niet willen'

De vraag is nu vooral of Duda inhoudelijk iets gaat doen met de uitslag die hem een marginaal mandaat geeft. "Het is nog nooit zo duidelijk geworden dat een groot deel van Polen hem en zijn partij helemaal niet wil", legt Gusc uit. "Maar tegelijkertijd werd die oppositie in de campagne al weggezet als een stel lastpakken die vooral de plannen van PiS wil dwarsbomen."

Deze retoriek was de afgelopen weken ook doorlopend te horen op de Poolse staatstelevisie, die eigenlijk louter positieve verhalen over PiS en Duda brengt. "Er zijn wel andere privézenders met een tegengeluid", vertelt de wetenschapper. "Maar vooral op het platteland kijken mensen hier niet naar; het medialandschap is nog ernstig verzuild in Polen. Vaak zijn die extra zenders alleen te zien met een abonnement waar je voor moet betalen. In dit licht is de enorme steun voor Trzaskowski des te opmerkelijker te noemen."

Duda en PiS spreken vooral de oudere generatie aan

De achterban van Duda wordt sowieso gevormd door de oudere Polen; in de categorie 18-49 was Trzaskowski veruit favoriet. "Je ziet een duidelijk te definiëren kloof in de samenleving, net zoals de verkiezing over de Brexit in het Verenigd Koninkrijk aantoonde", stelt Gusc.

"In de grote steden en bij de hoger opgeleide Polen was Trzaskowski veel populairder dan Duda. Zijn achterban is vooral op het platteland en bij de vijftigers en zestigers te vinden." In Nederland stemde bijna 83 procent van alle Polen op Trzaskowski.

De Polendeskundige vreest dat Duda en PiS de komende tijd nog stelliger gaan kiezen voor een rechts-radicale koers. "Dat is ook de groep kiezers die Duda tijdens de campagne heeft aangesproken", legt ze uit. "Hij lijkt niet voornemens het veilige midden te gaan opzoeken. PiS is antihomo, anti-islam en de partij zal snel met radicale wetsvoorstellen op het gebied van abortus gaan komen."

'EU is een vreemde macht die andere waarden opdringt'

Dit betekent vermoedelijk ook dat de verhouding met de Europese Unie nog verder op scherp wordt gezet. "De meerderheid van de Polen is nog pro-EU, omdat zij de waarde van de unie wel inzien. Polen heeft een economisch belang in Europa en de vrijheid van reizen en werken binnen de EU wordt erg toegejuicht."

Maar tegelijkertijd dringt de EU, volgens veel Polen, ook liberale waarden en ideologieën op waar het land minder enthousiast over is. "Dat beeld van een vreemde macht die Polen wetten en wil oplegt, zal Duda de komende tijd vermoedelijk gaan vergroten en uitventen."

Polen is in de geschiedenis met grote regelmaat onder de voet gelopen door grootmachten. Vooral de oudere generatie ziet de EU als een volgende 'indringer' die het land de wil probeert op te leggen. "Die angst om afhankelijk te zijn van anderen is een open zenuw in de Poolse geschiedenis", legt Gusc uit. "Veel Polen koesteren de autonomie van het land. En PiS speelt heel goed in op de vrees die weer kwijt te raken."