Een corona-app is voorlopig geen oplossing (en de vraag is of dat verandert)

De overheid werkt in de strijd tegen het coronavirus aan een app die bijhoudt bij wie je in de buurt bent geweest. Of die app nuttig gaat zijn door mensen te waarschuwen die mogelijk het coronavirus dragen, is nog steeds onduidelijk.

Voorlopig gaan de GGD's vanaf maandag 1 juni - wanneer Nederland een stap verder uit de lockdown gaat - op de gebruikelijke manier door met mensen waarschuwen: door na een bevestigde besmetting aan patiënten te vragen met wie zij tijd hebben doorgebracht."We zijn heel erg bezig om alles in te richten zonder app. Want er is geen app", zegt een woordvoerder van koepelorganisatie GGD GHOR.

De woorden van minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid) op 7 april bij de aankondiging van de corona-app, staan in schril contrast met hoe zijn ministerie nu naar het project kijkt. Destijds was het nog "ondoenlijk" om de testcapaciteit op te schroeven zonder het contactonderzoek "allemaal te laten bemannen door de GGD".

Zo rigoureus staat zijn ministerie er nu niet meer in. Het onderzoekt nu eerst óf een corona-app überhaupt mensen die risico lopen, kan waarschuwen als de GGD hen via het normale onderzoek niet kan bereiken.

"We gaan zien wat het oplevert", zegt Ron Roozendaal, chef corona-app bij het ministerie, vrijdag in gesprek met meerdere journalisten. "Het is de eerste keer dat we het proberen. We gaan kijken waar we uitkomen."

GGD onderzoekt het bekende, corona-app misschien het onbekende
Op 1 juni breekt de volgende fase in de coronacrisis aan. Maatregelen worden versoepeld en iedereen met klachten die kunnen duiden op het coronavirus, kan zich laten testen. Wie positief test, moet thuisblijven. Ook worden huisgenoten van de coronapatiënt gevraagd om in quarantaine te gaan.

Om grip te houden op de verspreiding van het coronavirus, onderzoekt de GGD waar iemand het virus heeft opgelopen en wie mogelijk nog meer besmet zijn. Zo kunnen bijvoorbeeld huisgenoten, leden van hetzelfde sportteam of collega's gewaarschuwd worden. Dit bron- en contactonderzoek is volgens het RIVM "essentieel" in de strijd tegen het virus.

Deze werkwijze is afhankelijk van wat een besmet persoon aan de GGD over zijn contacten vertelt. Maar naast de mensen de patiënt zich herinnert, doet hij ook boodschappen in de supermarkt, maakt hij een ommetje of neemt hij de bus. Omdat de patiënt niet weet wie hij toen is tegengekomen, kan de GGD deze mensen niet waarschuwen.

Het idee achter de corona-app is dat smartphones signalen uitwisselen om dat contact wel te registeren. Zo moet een anoniem logboek ontstaan. Appgebruikers krijgen dan een waarschuwing dat een coronapatiënt het virus mogelijk op hen heeft overgedragen of waar dat is gebeurd, zonder dat zij horen wie die persoon is.

Of technologie een goede inschatting kan maken over het risico, moet nog blijken. Daarnaast is niet bekend hoe groot de groep mensen is die onbewust rondloopt met het coronavirus, maar (nog) geen symptomen hebben. Oftewel: de groep mensen die iets aan zo'n waarschuwing heeft.

Valse start na eerste aankondiging
Nog geen twee weken nadat minister De Jonge op 7 april aankondigde de inzet van corona-apps te overwegen, presenteerden zeven partijen hun idee aan het grote publiek, waarna de app eind april in productie zou moeten gaan. Dat plan ging niet door toen geen van de zeven apps geschikt bleek.

Ook was het ministerie al uit de startblokken geschoten voor goed en wel duidelijk was wat de GGD precies met zo'n app zou willen. Een GGD-commissie die vaststelde aan welke voorwaarden een potentiële corona-app zou moeten voldoen, leverde de definitieve eisen een week na de zeven presentaties in.

Volgens Sjaak de Gouw, de voorzitter van deze GGD-commissie, is het de moeite waard om te onderzoeken hoe een corona-app de GGD's kan ondersteunen zodra Nederland uit de lockdown gaat en de testcapaciteit wordt opgeschroefd. Die periode breekt maandag aan.

De GGD's doen hun werk voorlopig gewoon zonder app
Het einde van de lockdown betekent dat de GGD's moeten opschalen. Iedereen die klachten heeft, kan zich vanaf maandag laten testen. Voor elk positief geval wordt bron- en contactonderzoek uitgevoerd.

Zonder digitale ondersteuning, maar met een grotere capaciteit. "Onze verwachting is dat het gaat werken", zegt een woordvoerder van de koepelorganisatie van de 25 GGD-regio's.

De woordvoerder van de GGD GHOR zegt open staat voor digitale ondersteuning als die het werk "sneller en makkelijker" kunnen maken. "Maar is het noodzakelijk voor het bron- en contactonderzoek? Nee."

Zolang het testbeleid niet verandert, is ook het nut van een waarschuwing via een app twijfelachtig. Wie een melding krijgt, kan zich niet automatisch laten testen. Zij kunnen dus niet controleren of zij het COVID-19-virus dragen. "Zonder klachten heeft het geen zin een test af te nemen", benadrukten het ministerie van Volksgezondheid en de GGD GHOR woensdag nog.

Veel vragen over accuraatheid en nut van een waarschuwing
De vraag is of en wat een app dan toevoegt. Hoe serieus nemen mensen die waarschuwing dan? Gaan zij handelen naar het advies dat de app vervolgens geeft? Kunnen de signalen die telefoons uitwisselen überhaupt omgezet worden in iets dat het risico aangeeft? Hoe wordt voorkomen dat mensen onterecht een waarschuwing krijgen?

Voordat de corona-app er komt, wacht de overheid nog een flinke klus een antwoord te krijgen op onder meer deze vragen. Het ministerie van Volksgezondheid richt zich eerst op de technologie.

Halverwege juni moeten daarvoor de eerste tests plaatsvinden. Als de technologie geschikt blijkt, moet daarna blijken of de app daadwerkelijk een rol kan spelen in de strijd tegen het coronavirus.