Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten: voor of tegen sleepwet stemmen?

Woensdag is het referendum over de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten - in de volksmond ook wel bekend als tapwet of sleepwet. Gelijktijdig met de gemeenteraadsverkiezingen kunnen de kiezers laten weten of ze voor of tegen de nieuwe wet zijn, die op 1 mei moet ingaan. Het gaat om een raadgevend referendum. Dat wil zeggen dat de uitkomst een advies is en niet bindend. Regering en parlement zijn niet verplicht de uitslag te volgen.

Wat houdt de wet in? In dit artikel meer informatie. Bekijk ook het debat tussen Rob Bertholee, directeur-generaal van de AIVD, en Quirine Eijkman, vice-voorzitter van het College voor de Rechten van de Mens in de uitzending van Radar op 5 maart van dit jaar.

Wat houdt de wet (Wiv) in?
De wet maakt het mogelijk dat de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) grote hoeveelheden internetverkeer via de kabel aftappen. Met deze ruimere toegang tot telefoon- en internetgegevens van burgers kunnen ze 'de toenemende dreiging in kaart brengen en de nationale veiligheid en de democratische rechtsorde blijven beschermen'. De diensten kunnen alleen zien wie met wie contact heeft. De inhoud van die contacten kan vele stappen later pas worden ingezien. Gegevens die relevant zijn, mogen tot drie jaar worden bewaard.

Door technologische ontwikkelingen voldoet de oude wet uit 2002 niet meer. De bulk van de informatie loopt tegenwoordig via de kabel. Toegang daartoe is volgens de diensten noodzakelijk om de contacten van terroristen en andere gevaarlijke personen in kaart te brengen of cyberaanvallen beter te onderzoeken.

Wat is de kritiek op de wet?
Door de wet zou de privacy van burgers worden geschonden. Informatie van ‘onschuldige burgers’ zou als bijvangst verzameld worden met een 'sleepnet'. 'Zo mag een hele wijk afgeluisterd worden wanneer er een verdacht persoon in woont', zeggen tegenstanders. Ze willen ook niet dat deze data jarenlang bewaard mogen worden.

Volgens mensenrechtenorganisatie Amnesty International 'sluit de wet niet uit dat informatie wordt gedeeld met repressieve regimes'. Het gevaar bestaat dat samenwerking met buitenlandse geheime diensten leidt tot schending van mensenrechten. 'Het werk en leven van activisten, journalisten en oppositieleden kunnen zodoende door het handelen van Nederland in gevaar komen.'

Wie zijn tegen de nieuwe wet?
Tientallen (politieke) partijen en organisaties zien vooral op het gebied van privacy haken en ogen aan de wet. Onder meer Amnesty International, Bits of Freedom, DENK, GeenStijl, Partij voor de Dieren, SP en Transparency International Nederland steunden daarom het referendum.

Het raadgevend referendum is een initiatief van vijf bezorgde studenten uit Amsterdam. Nadat het tv-programma Zondag met Lubach vorig jaar aandacht had besteed aan het referendum, ging het hard met de handtekeningen.

Wat zegt de AIVD over de wet?
De AIVD, die zich een 'informatiefabriek' noemt, snapt de zorgen over de vergaande bevoegdheden. 'Maar het is noodzakelijk om Nederland te beschermen tegen landen, organisaties en personen die het op ons gemunt hebben.' Anderzijds is de privacy en veiligheid van burgers door deze wet juist beter beschermd, stelt een woordvoerder. 'Er is extra controle en toezicht ingebouwd. Voordat er iets verzameld of bekeken mag worden, heeft de minister twee keer een handtekening moeten zetten en heeft ook een onafhankelijke commissie het onderzoek moeten goedkeuren.'

De term 'sleepnet' doet volgens de woordvoerder geen recht aan de werkelijkheid. 'Het verzamelen van data gebeurt juist heel gericht.' Hij wijst er bovendien op dat 98 procent van de verzamelde data meteen wordt verwijderd.

'Kabinet trekt te weinig geld uit voor nieuwe inlichtingenwet'
Experts uit de internet- en telecomsector stellen in het Financieel Dagblad dat het kabinet te weinig geld uittrekt voor de uitvoering van de nieuwe inlichtingenwet waarover woensdag een referendum wordt gehouden. De twintig miljoen die beschikbaar is voor het massaal aftappen van internetverkeer en telefoons is bij lange na niet voldoende, zo stellen experts uit de internet- en telecomsector in het FD.

Volgens Ludo Baauw, bestuurder van de Nationale Beheersorganisatie Internetproviders (NBIP), is alleen al voor de opslag van alle data die inlichtingendiensten onder de nieuwe wet mogen verzamelen 1,5 miljoen euro per jaar nodig. Ook het aannemen van netwerkspecialisten en data-analisten gaat miljoenen kosten, net als de aanpassingen die bedrijven moeten maken aan hun netwerken. Zeker als grotere geografische gebieden worden afgetapt - iets waar de wet specifiek op gericht is - zal het budget snel op zijn. IT-beveiliger Frank Breedijk rekent in de krant uit dat 20 miljoen dan net genoeg is voor tachtig taps.

SP-Kamerlid Ronald Raak erkent dat de 'Commissie Stiekem' de financiële paragraaf van de zogeheten sleepwet 'met de natte vinger' heeft geschreven.