Privacy First kritisch op gebruik gezichtsscans bij balie gemeente

De gemeente Lelystad maakt sinds kort gebruik van gezichtsscans bij de aanvraag van een paspoort, identiteitskaart of rijbewijs. Het systeem is bedoeld om identiteitsfraude tegen te kunnen gaan. Maar hoe werkt dit precies? Is dit wel echt nodig? En is er sprake van privacyschending?

Gebruik van gezichtsherkenning is, na vingerafdrukscans, een nieuwe stap om met meer zekerheid iemands identiteit vast te kunnen stellen. Dit blijkt bij meer dan 100 gemeenten te gebeuren. Radar legt een aantal vragen hierover voor aan een woordvoerder van de gemeente Lelystad en privacyjurist Vincent Böhre van Privacy First.

Waar de woordvoerder van gemeente Lelystad het nut van het systeem ziet, heeft Böhre zijn twijfels over de (juridische) deugdelijkheid.

Groene vink of rood kruis
Wanneer je bij een gemeente een nieuw paspoort, identiteitskaart of rijbewijs komt aanvragen, moet je je oude (verlopen) document meenemen. Dat document wordt gescand op echtheid, waarbij ook bepaalde gegevens van de foto worden opgenomen. Vervolgens moet je in een camera op de balie kijken. Deze camera analyseert je gezicht en vergelijkt dit met de foto van je document. 'Dan gaat ie dat verwerken, waarna je een groene vink of een rood kruis krijgt', aldus de woordvoerder van de gemeente Lelystad

Melding bij de politie
Op het moment dat je een groen vinkje krijgt, wordt de scan direct weggegooid. 'We mogen het alleen bewaren met het doel om identiteitsfraude te voorkomen, dus als dat is uitgesloten gooien we de scan weg', aldus de woordvoerder.

Wat als er een rood kruis uit de scan komt? De woordvoerder zegt dat dit nog nooit is voorgekomen. 'Als dit zou gebeuren gaan we dit melden, waarschijnlijk bij de politie. Die kan dan een onderzoek starten met gegevens waar wij geen beschikking over hebben.'

'Geen enkel middel is honderd procent'
'In principe zou die gezichtsscan alle fraudeurs eruit moeten kunnen halen. Het blijft wel een middel en geen enkel middel is 100 procent', aldus de woordvoerder.

Vincent Böhre, privacyjurist van Privacy First, meent dat er nog veel mis gaat met gezichtsscansystemen. 'En al helemaal als je een gezicht gaat vergelijken met een foto van lage kwaliteit, zoals vaak het geval is bij een paspoort. Of je alle fraudeurs pakt is de vraag, en je zal ook zien dat het gaat lijden tot enorm veel false positives. Mensen zullen vaak ten onrechte worden gezien als fraudeur.'

Menselijke ogen niet goed genoeg?
Een vraag die snel opkomt is of een paar menselijke ogen niet goed genoeg is om iemand gezicht te vergelijken met een foto. 'Het is iets wat extra is, ter voorkoming van identiteitsfraude', zegt de woordvoerder.

Of er in het verleden veel fraude is gepleegd, is moeilijk te zeggen. 'Je weet niet hoeveel erdoor gekomen is, dat is het lastige. Vanwege de grote impact die identiteitsfraude heeft, hebben we dit toch als extra dienstverlening voor de inwoners ingesteld'.

'Het is wel een hele rigoureuze, en wat ons betreft overbodige, maatregel', meent Vincent Böhre van Privacy First. Het doel van deze gezichtsscans (evenals bij vingerafdrukken) is om een specifiek soort fraude aan te pakken: look-alike-fraude. 'Maar wat blijkt? Look-alike-fraude komt eigenlijk maar heel weinig voor. Hooguit tientallen keren per jaar in Nederland met Nederlandse paspoorten en ID-kaarten.' Privacy First houdt een overzicht bij van het aantal gevallen van look-alike-fraude.

Bohre noemt het dan ook 'disproportioneel' om een vingerafdruk en gezichtsscan af te nemen. 'Wij weten ook wel dat dit op jaarbasis kan helpen om een paar fraudeurs op te pakken. Maar weegt het op tegen een mogelijke privacyinbreuk? Ook behandel je iedere burger bij voorbaat als potentiële fraudeur. Dit getuigt van een hele wantrouwige houding ten opzichte van de eigen bevolking. Dat vinden wij geen gezonde situatie.'

Afgedwongen toestemming
Stel dat je je hier niet prettig bij voelt, ben je dan bij aanvraag van een document toch 'gedwongen' om een gezichtsscan te laten?

'In principe is het een onderdeel van de procedure. Die moet je gewoon volgen, net als dat je bij een paspoort nu je vingerafdruk achterlaat', zegt de woordvoerder van Lelystad.

Ze zegt dat het omdat de scans gelijk worden weggegooid, mensen er vaak weinig problemen mee hebben. 'We hebben ook helemaal geen behoefte om die scans te bewaren, dan moet je het weer beveiligd opslaan. Daar zitten we gezien alle digitale risico's helemaal niet op te wachten.'

Privacy First staat hier anders in. 'Als je niet kan weigeren, is dat een slechte zaak. Dit soort dingen mogen volgens ons nooit verplicht worden opgelegd. Omdat je een gezichtsscan uit moet laten voeren om een paspoort aan te vragen (en je niet door het leven kan zonder paspoort), is er sprake van afgedwongen toestemming', zegt Böhre stellig.

'Juridisch ondeugdelijk en onrechtmatig'
'Het zit vol bezwaren en risico's, wat ons betreft is het juridisch ondeugdelijk en onrechtmatig', aldus Böhre. 'Over het algemeen mag je zoiets als overheid alleen toepassen als er een specifieke wettelijke grondslag voor bestaat, waarbij sprake moet zijn van enige noodzaak en proportionaliteit. Daar lijkt hier geen sprake van te zijn.'