ICT-problemen bij de Belastingdienst duren al zeker achttien jaar

Overbelasting van DigiD zorgde er deze week voor dat veel mensen niet bij de Belastingdienst konden inloggen om hun belastingaangifte te doen. Dat is niet de schuld van de fiscus, maar doet wel denken aan de ICT-problemen waar de overheidsdienst al jaren mee kampt. Die worden veroorzaakt door verouderde systemen en de vernieuwing daarvan kan nog wel drie jaar duren.
Mensen die zijn geboren in het jaar dat de Belastingdienst ICT-problemen kreeg die tot op de dag van vandaag voortduren, worden dit jaar volwassen. In 2005 besloot toenmalig staatssecretaris van Economische Zaken Joop Wijn dat de fiscus meer taken moest krijgen. Belastingen innen was niet langer zijn enige taak, daar kwam ook toeslagen uitkeren bij.

Het was de bedoeling om uitbetalingen efficiënter te laten verlopen. Maar al snel bleek dat de systemen van de Belastingdienst niet overweg konden met de controle van alle gegevens. Tienduizenden mensen ontvingen daardoor hun geld te laat.

Een paar jaar later ging Jan Kees de Jager over de Belastingdienst. In 2008 bleek dat 730.000 digitaal ingevulde aangiften waren verdwenen. Ook dat kwam door problemen met ICT-systemen van de Belastingdienst. Een reorganisatie van de ICT-afdeling volgde, maar dat was niet de oplossing.

En vorig jaar kon het kabinet de gevolgen van de ongekende inflatie niet verzachten door extra geld vrij te maken. Dat kwam doordat computersystemen van de Belastingdienst niet wilden meewerken.

Programmeertaal waar Belastingdienst mee werkt sterft uit
Een deel van de systemen is flink verouderd. Al in 2019 schreef de Algemene Rekenkamer dat de helft van de systemen van de Belastingdienst niet meer bij de tijd was. Zo is bekend dat de omzetbelasting nog steeds wordt verwerkt met een systeem uit 1982. Een aantal programma's is geschreven in oude programmeertalen die vrijwel niet meer gebruikt worden.

Hetzelfde is nu aan de hand met COOL:Gen, een programmeertaal die met de systemen van de Belastingdienst vervlochten is. De taal stamt uit de jaren tachtig, maar de kennis van COOL:Gen sterft uit. Daarom moet het systeem vervangen worden. En dat is veel werk.

Bovendien zijn systemen van de Belastingdienst in de loop der jaren steeds verder uitgebreid. Zo ontstond een lappendeken van aan elkaar geknoopte applicaties. "Er wordt steeds meer van een systeem gevraagd en dat leidt tot een hogere druk op de uitvoerende partijen", zei oud-D66-Kamerlid Kees Verhoeven eerder. "Uiteindelijk loop je tegen grenzen aan."

Komende jaren geen beleidsveranderingen mogelijk
Als alles nu goed verloopt, moet de uitfasering van COOL:Gen in 2026 klaar zijn. Het project is al met een jaar uitgesteld vanwege een uitspraak van de Hoge Raad. Daardoor moest de vermogensbelasting in box 3 met spoed aangepast worden.

Vanwege aanhoudende ICT-problemen bij de Belastingdienst zijn deze kabinetsperiode geen nieuwe beleidsveranderingen meer mogelijk. Dat schreef staatssecretaris Marnix van Rij (Fiscaliteit en Belastingdienst) vorige maand in een Kamerbrief.

Voor het eerst is er ook een zogeheten Meerjarenportfolio. In die planning voor de periode van 2023 tot mei 2027 staat welke problemen wanneer aangepakt moeten worden.

Afgelopen vijf jaar meerdere applicaties gemoderniseerd
Maar er is ook al werk verzet, blijkt uit de Kamerbrief van Van Rij. Sinds 2018 is de technische schuld van de Belastingdienst met de helft teruggedrongen. Daarmee wordt ICT bedoeld die verouderd is en niet makkelijk aan te passen valt.

De schuld in applicaties van de Belastingdienst is teruggebracht van 52 procent naar 26 procent in 2022. In totaal bestaat de ICT van de Belastingdienst uit negenhonderd applicaties die deels aan elkaar zijn verbonden.