Praten met overledene door hologram: absurd of goed voor rouwproces?

Het is de wens van veel nabestaanden: nog één keer kunnen praten met een overledene. Door technologie zoals hologrammen en deepfakes wordt dit mogelijk. "Het kan helpen bij het verwerkingsproces", zegt een rouwpsycholoog.
Door Elisa Heisen
Een Britse vrouw die op 87-jarige leeftijd overleed, heeft onlangs op haar eigen uitvaart als holografische projectie vragen van nabestaanden beantwoord. Dankzij kunstmatige intelligentie was het hologram in staat interactie aan te gaan met de aanwezigen.

Het klinkt misschien absurd, maar eigenlijk is het helemaal niet zo raar dat mensen hieraan behoefte kunnen hebben. Veel nabestaanden zouden er namelijk alles voor over hebben om nog één keer met een overledene te kunnen praten, legt rouwpsycholoog Leoniek van der Maarel uit aan NU.nl.

"Het feit dat je nooit meer met iemand kunt spreken is een zeer groot onderdeel van rouwen. Juist omdat je iemand niet meer kunt bereiken, is het verlangen daarnaar zo groot. Mensen denken in de beginfase van het rouwproces bovendien vaak aan dingen die zij nog aan de overledene hadden willen vertellen of vragen."

Beelden lijken net echt
Hologrammen of deepfakes (nepvideo's) kunnen daarin uitkomst bieden. Hoewel praten met een overledene niet echt mogelijk is, kan het nabestaanden wel dat gevoel geven. De technologie op dit gebied is de afgelopen jaren flink doorontwikkeld: de visuele kwaliteit is inmiddels zo goed, dat het amper nog van echt is te onderscheiden.

Niet iedereen zit te wachten op een hologram of deepfake van een overledene, zegt Van der Maarel. "Dat is een heel persoonlijke keuze. Sommige mensen kunnen het beangstigend vinden. Het lijkt me daarom geen goed idee om zoiets op een uitvaart door de strot van een ander te duwen. Het kan ook juist afbreuk doen aan het afscheidsproces."

Nog niet vaak gebruikt bij uitvaarten
Hologrammen of deepfakes worden nog niet vaak gebruikt op Nederlandse uitvaarten. Een woordvoerder van uitvaartorganisatie DELA zegt dat de mogelijkheid wel degelijk bestaat. "Maar ik heb nog nooit gehoord dat het daadwerkelijk is ingezet bij onze uitvaarten."

Een woordvoerder van uitvaartorganisatie Monuta noemt het gebruik van zulke technologieën tijdens Nederlandse uitvaarten "vrijwel nihil". "Wel zien we steeds vaker dat mensen tijdens het afscheid een videoboodschap van een overledene afspelen. Maar die beelden zijn dan vooraf opgenomen."

Op elk moment laptop openklappen
Maar wanneer zou een hologram of deepfake dan wel uitkomst kunnen bieden? Volgens rouwpsycholoog Van der Maarel kan het sommige mensen helpen in hun thuisomgeving. Zij kunnen dan op elk moment hun laptop openklappen om te praten met iemand die dood is. Bijvoorbeeld als ze na een lange werkdag thuiskomen en realiseren hoe stil het daar is.

Ze raadt overigens alleen psychisch gezonde mensen aan om gebruik te maken van dit soort technologieën. "Het is niet verstandig om iemand die last heeft van psychoses deze techniek te geven, want dan gaat het mis. Maar iedereen die gezond is in het hoofd, denkt waarschijnlijk na een paar gesprekken: waarom zit ik hier eigenlijk tegen een hologram te praten?"

Toch kan het volgens de psycholoog het rouwproces verlichten, zeker in het eerste jaar na het overlijden. "Eerst is er veel tijd nodig om te erkennen dat iemand dood is. Dat duurt meestal een jaar. Daarna zal de behoefte om tegen een hologram te praten waarschijnlijk afnemen. Het verdriet zit dan dieper: het gaat dan niet meer over beseffen dat iemand dood is, maar over het alleen achterblijven", aldus Van der Maarel.