Tijdelijke blokkade van Facebook en Instagram dreigt in EU: dit ging eraan vooraf

Er bestaat een kleine kans dat Facebook en Instagram later dit jaar tijdelijk offline gaan voor Europeanen. De Ierse privacytoezichthouder DPC wil moederbedrijf Meta verbieden om informatie van Europese gebruikers naar de Verenigde Staten te sturen. Of het zover komt is nog niet zeker, maar de blokkade is een mogelijke conclusie van jarenlang gesteggel over data-uitwisseling tussen de VS en de EU.

Het begon allemaal in 2013, toen de Oostenrijkse privacyactivist Max Schrems een klacht indiende over Facebook. Dat deed hij bij de toezichthouder in Ierland, waar het Europese hoofdkantoor van Facebook (nu Meta) is gevestigd. Schrems vindt het onacceptabel dat het bedrijf gegevens van Europese gebruikers in de VS opslaat, omdat de data mogelijk in handen komen van inlichtingendiensten.

De klacht werd afgewezen, waarop Schrems naar de rechter stapte. Hij zei dat met de data-uitwisseling de Europese privacywet wordt overtreden. Het Hof van Justitie van de Europese Unie gaf Schrems in 2015 gelijk. Daarna werd Safe Harbor, het toenmalige privacyverdrag tussen de EU en de VS, ongeldig verklaard.

Een jaar later kwam een nieuw verdrag: Privacy Shield. Daarmee werden gegevens van Europese burgers weliswaar beter beschermd, maar bedrijven zoals Facebook konden nog steeds veel gebruikersdata naar de VS sturen. Schrems was er niet van overtuigd dat de bescherming voldoende was en stapte wederom naar de rechter.

Nieuw privacyverdrag in de maak
Het leidde ertoe dat in 2020 ook Privacy Shield ongeldig werd verklaard. Het Europees Hof was het met de privacyactivist eens dat het verdrag de gegevens van Europese burgers nog niet voldoende beschermde. Het belangrijkste bezwaar was dat niet kan worden ingezien welke gegevens er worden bewaard. Dat moet volgens de Europese privacywet wel.

Op dit moment wordt er achter de schermen gewerkt aan een opvolger van Privacy Shield. Maar de verwachting is dat het nog zeker tot het einde van dit jaar duurt voordat die klaar is.

Ondertussen maken bedrijven als Meta gebruik van modelcontractbepalingen. Dit zijn standaardvoorwaarden die door de EU en gegevensverwerkers zijn opgesteld en die aan de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) voldoen. Als bedrijven zich aan deze voorwaarden houden, kunnen zij wel data blijven doorspelen aan de VS.

Nu wil de Ierse toezichthouder ook dit contract van Meta blokkeren, schreef Politico deze week. Dat zou ertoe kunnen leiden dat Facebook helemaal geen data meer kan delen, waardoor zijn apps mogelijk een tijdje stilgelegd moeten worden in Europa. Het gaat dan in elk geval om Facebook en Instagram. Wat er zou gebeuren met WhatsApp, is niet duidelijk.

Sluiten van Meta-diensten mogelijk 'verwoestende impact'
Meta zelf uitte al vaker zorgen over (het gebrek aan) afspraken die data-uitwisseling mogelijk moeten maken. In een jaarverslag schreef Meta al dat het bedrijf zijn apps mogelijk niet meer in Europa kan aanbieden als er geen oplossing komt.

Volgens Meta kan die stap "een verwoestende impact" hebben op het bedrijf. De onderneming is afhankelijk van gebruikersgegevens om gerichte online advertenties aan te kunnen bieden.

Meta heeft in een verklaring gereageerd op het Ierse plan. "Het voorlopig besluit raakt aan een conflict tussen de EU en de VS, waaraan wordt gewerkt. We kijken uit naar een oplossing waarmee data gedeeld kunnen blijven worden. En we verwachten dat de oplossing ons zal helpen om families, groepen en bedrijven in contact met elkaar te houden."