Nieuwe telescoop die oeroude ruimtetrillingen opvangt komt mogelijk in Limburg

Europese wetenschappers gaan de Einstein Telescope bouwen, een observatorium dat zwaartekrachtgolven kan meten. Mogelijk komt hij in Nederland te staan. Vanuit Zuid-Limburg zouden dan oeroude mysteries vanuit het universum ontrafeld kunnen worden.

De Einstein Telescope komt onder de grond en is ontworpen om zeer nauwkeurig op zoek te kunnen gaan naar zwaartekrachtgolven. Einstein bedacht ruim honderd jaar geleden een theorie waarmee bewezen kon worden dat ze bestonden, toch werden de golven pas voor het eerst in 2015 waargenomen.

Zwaartekrachtgolven zijn trillingen in het heelal die ontstaan bij extreme gebeurtenissen. "Als sterren botsen, trilt de ruimte na", valt te lezen op de website van de Einstein Telescope. Het is alsof je een steen in het water gooit waarna kringen zich over het wateroppervlak verspreiden.

Zo werkt het ook ongeveer bij botsingen in de ruimte, al zijn die een stuk lastiger waar te nemen. Daar is zeer gevoelige apparatuur voor nodig.

Op 14 september 2015 werd dankzij de Amerikaanse detector LIGO voor het eerst een zwaartekrachtgolf geregistreerd. Het observatorium legde een botsing tussen twee zwarte gaten - 1,3 miljard lichtjaren verwijderd van de aarde - vast. De ontdekking leverde drie onderzoekers in 2017 een Nobelprijs op.

De Einstein Telescope moet nog nauwkeuriger worden en nog subtielere trillingen kunnen meten. Het observatorium zal wetenschappers helpen om bijvoorbeeld meer inzicht te krijgen in het ontstaan van zwarte gaten en de structuur van het heelal net na de oerknal.

In alle rust meten
Om in alle rust metingen te kunnen doen, komt de Einstein Telescope op een stabiele bodemlaag met weinig verstoring vanuit de omgeving. De regio rond het drielandenpunt (waar Nederland, België en Duitsland samenkomen) wordt gezien als een locatie die aan de hoge eisen voldoet.

Dat komt doordat er weinig trillingen in de omgeving zijn. Er zijn weinig spoorlijnen, zware industrie en windmolens. De laag eronder is hard en de toplaag kan een dempende werking op het meetsysteem hebben.

Observatorium kost 2 miljard euro
Maar of de Einstein Telescope daadwerkelijk in het zuiden van Nederland komt, is nog onbekend. De bouw van het observatorium kost veel geld: zo'n 2 miljard euro. Alleen de voorbereidingen van de Limburgse kandidatuur kosten Nederland al 42 miljoen euro. Als alles doorgaat, zou het Nederlandse kabinet in totaal 870 miljoen euro bijdragen. De rest wordt dan door andere Europese landen geïnvesteerd.

Er zijn nog andere plekken waar het kilometerslange observatorium kan komen. Zo is ook Sicilië als een mogelijke locatie in de race. De komende jaren wordt uitgezocht wat de definitieve bestemming wordt. Ergens in 2024 of 2025 wordt dat bepaald.