Betalingsverkeer veilig en toegankelijk houden voor iedereen

Voor iedereen cash geld beschikbaar en toegang tot de betaalmarkt, cyberaanvallen weren en in heel Europa op dezelfde manier kunnen afrekenen in een winkel: een aantal speerpunten van De Nederlandsche Bank (DNB). DNB presenteert vandaag het rapport nieuwe Visie op Betalen.

In de Visie op Betalen 2022-2025 wil DNB dat iedereen in Nederland kan deelnemen aan de betaalmarkt en dat het betalingsverkeer veilig blijft. Ook maakt DNB zich sterk voor verdere Europese integratie en wereldwijde samenwerking.

Banken minder makkelijk toegankelijk voor kwetsbare groepen
Volgens DNB is het Nederlandse betalingsverkeer goedkoop, innovatief en betrouwbaar. Desondanks ervaren ouderen, blinden, slechtzienden, doven, slechthorenden, mensen in een rolstoel, mensen met een beperkte digitale vaardigheid, laaggeletterden, laagopgeleiden of mensen die geen toegang hebben tot het internet dat banken door de digitalisering minder makkelijk toegankelijk zijn. DNB waarschuwt dat het risico bestaat dat er met het verder doorzetten van de digitalisering van het betalingsverkeer een tweedeling in de maatschappij ontstaat.

Actieplan Toegankelijk Betalingsverkeer
Daarom is in het Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer (MOB) het Actieplan Toegankelijk Betalingsverkeer gelanceerd. Banken moeten mensen die het nodig hebben digitale vaardigheden bijbrengen zodat ze zelfstandig kunnen betalen. En als dit niet mogelijk is, dat mensen persoonlijke ondersteuning kunnen krijgen op een locatie in de buurt van de klant, fysiek op een bankkantoor, via papier of telefonisch. Dit actieplan wordt in 2023 geëvalueerd of het werkt.

Uit de Bereikbaarheidsmonitor 2021 bleek al dat contant geld minder makkelijk te krijgen en gebruiken is. Er zijn winkels die contante betalingen weigeren of zelfs geld vragen voor een cashbetaling. DNB wil dat cash geld blijft, omdat het vertrouwen in het geldstelsel kan worden geschaad als het moeilijk is om aan contant geld te komen. Binnenkort gaat het Convenant Contant Geld van start tussen banken, DNB en diverse consumentenorganisaties.

Het aantal bankkantoren, geldautomaten en afstortautomaten is de afgelopen tien jaar flink verminderd (zie onderstaande figuur).

Die terugloop komt doordat minder mensen met contant geld betalen. Inmiddels zijn nog maar twee van de tien betalingen contant. Na de introductie van Apple Pay in Nederland in juni 2019 stijgt ook het aantal contactloze betalingen met de mobiele telefoon gestaag. En door het stijgend aantal plofkraken is het aantal geldautomaten verminderd. Daarnaast denken banken in Europees verband (via de ECB) na over de introductie van een digitale euro.

Erg afhankelijk van elektronische betalingen
We zijn erg afhankelijk van elektronische betalingen en het kan ontwrichtend werken als we niet meer kunnen pinnen in een winkel of flappen kunnen tappen uit de muur. Hetzelfde geldt als het het zakelijke betalingsverkeer of het effectenverkeer plat ligt.

De betrouwbaarheid van het pinbetalingsverkeer in Nederland is hoog (99,89% in 2020), maar als deze infrastructuur tijdelijk uitvalt door een storing of een cyberaanval, moeten er voldoende adequate andere betaalopties zijn. Contant geld is er één van, maar volgens DNB zijn er ook alternatieve digitale betaalopties nodig zoals betalen via QR-code of offline pinnen.

Snel betaalverkeer kan mensen in de financiële problemen brengen
Het nadeel van het makkelijke en snelle betaalverkeer is dat mensen het gevoel van controle en veiligheid kwijtraken. Soms hebben mensen al betaald voor ze het doorhebben. Hierdoor kan budgetbeheer moeilijker worden en dat vergroot de kans dat sommige mensen in de financiële problemen terecht komen. Dit geldt ook voor koop-nu-en-betaal later opties, die een opmars maken in het betalingsverkeer.

Betaalfraude en cyberaanvallen
DNB waarschuwt verder voor alle vormen van betaalfraude en cyberaanvallen. In het rapport staat: 'Cyberweerbaarheid is dus van groot belang, temeer ook omdat cyberaanvallen toenemen. Zo is de hoeveelheid aanvallen met ransomware (gijzelsoftware) sinds het begin van de coronacrisis sterk gestegen.'

Daarnaast is er een trend naar uitbesteding van vitale betaalprocessen naar externe ICT-dienstverleners en dat maakt financiële instellingen kwetsbaarder voor verstoringen. Ondanks dat veiligheid bij die derde partijen doorgaans hoog in het vaandel staat, zijn ze regelmatig doelwit van digitale aanvallen.

Bankhelpdeskoplichting en WhatsApp-fraude
DNB ziet dat oplichters vaker gebruik maken van social engineering. Criminelen maken misbruik van het vertrouwen van consumenten. Ze proberen vertrouwelijke persoonsgegevens los te peuteren door misbruik te maken van onwetendheid, angst, nieuwsgierigheid of hebzucht. Zo bellen criminelen consumenten op en doen zich voor als de fraudehelpdesk van je bank en 'waarschuwen' ze je door je geld op een veilige rekening te zetten, waardoor mensen voor veel geld worden opgelicht. In 2021 bedroeg de schade voor bankhelpdeskoplichting circa 40 miljoen euro, een stijging van bijna 50 procent ten opzichte van 2020.

Dankzij een uitzending van Radar wordt deze vorm van oplichting uit coulance vergoed door de banken. Je komt in aanmerking voor compensatie als er sprake is van telefonische spoofing (waarbij je het echte telefoonnummer van je bank ziet en er wordt gebeld uit naam van de bank) en het slachtoffer moeten aangifte hebben gedaan bij de politie. Ook WhatsApp-fraude komt helaas veel voor, maar dat wordt niet vergoed.

Niet bepaalde klantgroepen uitsluiten
Verder waarschuwt DNB dat bepaalde klantgroepen niet uitgesloten moeten worden van een bankrekening en betaaldiensten in de strijd tegen witwassen en terrorismefinanciering. Banken moeten hun klanten screenen en een risicoprofiel maken. 'DNB verwacht dat betaaldienstaanbieders per klant een afweging maken welke witwas- en terrorismefinancieringsrisico's die klant met zich meebrengt, en niet overgaan tot het bij voorbaat uitsluiten van hele klantgroepen van bank- en betaaldiensten.'

Databescherming
Rondom ons betalingsverkeer spelen veel publieke belangen zoals databescherming van klantgegevens, mededinging en financieel toezicht tot het borgen van de goede werking van het betalingsverkeer. Daarom bundelen de diverse toezichthouders hun krachten. En werkt DNB samen met de Autoriteit Consument & Markt (ACM), de Autoriteit Financiële Markten (AFM), de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) en het Agentschap Telecom.

Een uniforme betaalmethode voor Europa
Verder wil DNB inzetten op versterking van de betaalmarkt in Europa. Nu kunnen consumenten in het eurogebied niet overal op dezelfde manier afrekenen in de winkel met hun betaalpas of in een online omgeving. Daarom moeten er een uniforme betaalmethode komen in Europa en dat vermindert ook meteen de afhankelijkheid van grote Amerikaanse creditcardmaatschappijen. Verder kan het betaalverkeer naar landen buiten Europa sneller, goedkoper en inclusiever worden. Internationale betalingen zouden net zo snel en makkelijk moeten zijn als Europese. DNB werkt daarom actief mee aan het plan van de G20, de 19 grootste economieën plus de Europese Unie, om internationale betalingen te verbeteren.