Is een stemwijzer een goede leidraad als je gaat stemmen?

Als er verkiezingen voor de deur staan, is het altijd handig om een stemwijzer in te vullen. Maar in welke mate moet je je door de uitkomst van een stemhulp laten leiden?

"Het is nooit verstandig om helemaal af te gaan op wat er uit een stemhulp rolt", zegt Anita de Jong, woordvoerder van de StemWijzer. "Je krijgt na het invullen van de StemWijzer een lijstje van drie opties, maar dat is slechts een startpunt. Daarna moet je het programma lezen, een verkiezingsdebat kijken, je verdiepen."

Het resultaat van een stemhulp is géén advies. Dat benadrukken de teams achter de drie sites die NU.nl sprak - de StemWijzer, het Kieskompas, en MijnStem van DPG Media en Citisens - keer op keer.

Martin Rosema, politicoloog verbonden aan de Universiteit Twente, moet er een beetje om lachen. "Het is netjes hoe ze dat blijven benadrukken", zegt hij. "Maar de meeste burgers ervaren het wél als advies."

Meer mensen gaan stemmen door een kieswijzer
Moeten we dan wel naar de stemhulp luisteren? "Ik sta daar heel dubbel in", zegt Rosema. "Aan de ene kant: gebruik ze, want we weten vaak helemaal niet waar alle partijen voor staan. Een stemhulp kan dat op een simpele manier duidelijk maken."

Daarnaast blijkt uit onderzoek dat het gebruik van een kieswijzer de opkomst bij verkiezingen met een paar procentpunten opkrikt. "De stemhulp is onder alle doelgroepen populair, maar zeker bij jongeren staat die met stip op één", zegt Citisens-directeur Nicolette Ouwerling.

Goede zaak, toch? Rosema: "Zeker, maar je moet wel opletten: er zit veel ruis in een kieswijzer. Welk rekenmodel of hoe een stelling geformuleerd wordt, kan veel effect hebben op de uitkomst." Je moet je daarom niet blind staren op de partij die uit een stemhulp rolt, stelt de politicoloog. "Zie het als een grove indicatie."

Presentatie van uitkomsten verschilt nogal
De manier waarop stemhulpen hun uitkomsten presenteren, verschilt nogal. De StemWijzer geeft je een top drie, met daaronder een lijstje van alle partijen en de overeenkomsten die je met ze hebt. MijnStem geeft je alleen het lijstje. Het Kieskompas werkt met een "politiek landschap".

"Je krijgt een diagram met twee assen: progressief-conservatief en links-rechts", legt Jeroen van Lindert van Kieskompas uit. "We plaatsen jou ergens op dat diagram en laten zien waar de partijen staan. Dat is minder sturend dan een lijst. Mensen denken al snel: oh, die staat op één, dan moet ik daar dus op stemmen. Terwijl het verschil slechts uit één of twee stellingen kan bestaan."

Rosema vindt de manier waarop het Kieskompas de uitkomst presenteert juist niet zo handig. "Je hebt in feite vijftien stellingen op de ene as en vijftien stellingen op de ander. Als jij het met acht stellingen 'progressief' eens bent, dan kan je geplaatst worden naast een partij die het met precies de andere helft van de stellingen 'progressief' eens is."

Ook bij andere stemhulpen kan de uitslag onduidelijk zijn. "Iets als MijnStem werkt met een slider: helemaal eens, een beetje eens, enzovoorts", zegt de politicoloog. Maar wat is het verschil tussen het 60 procent met iemand eens zijn en het 70 procent met iemand eens zijn? "Daar kunnen burgers en partijen andere meningen over hebben."

'Partijen niet professioneel genoeg om zich anders voor te doen'
De stemhulpen gaan op een zeker moment met alle partijen in gesprek over de stellingen. "Elke partij heeft daarbij zijn eigen belangen. Ze vinden het ene onderwerp belangrijker dan het andere. Maar je komt er altijd gezamenlijk uit", zegt Van Lindert van Kieskompas.

Rosema hoort daarbij weinig signalen over gedoe met de stellingen. "Op gemeenteniveau lijkt me dat al helemaal zeldzaam. Die partijen zijn meestal niet zo professioneel dat ze zich tegenover een stemhulp anders kunnen voordoen dan ze zijn."

Bovendien worden de antwoorden door de stemhulpen gecheckt. Zeker voor het Kieskompas is dat een speerpunt. "We vragen de partijen om ons bronnen aan te leveren waaruit blijkt dat zij echt de positie hebben die ze zeggen te hebben", zegt Van Lindert.

"We kijken in de eerste plaats naar het partijprogramma, maar ook wel een beetje naar stemmingen in het verleden. Uiteindelijk kijken de stemhulpen toch vooral naar wat een partij nu belooft." Of een partij zijn beloften vorige keer wel heeft waargemaakt? Daar heeft de stemwijzer geen antwoord op.