Oorlog in Oekraïne bereikt ruimtestation: 'Alsof we dertig jaar terug in de tijd gaan'

Het International Space Station (ISS) lijkt een wapen geworden in de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. Na dreigementen vanuit de Russische ruimtevaartorganisatie Roscosmos staan niet alleen experimenten, maar ook het bijeenhouden van het ISS zelf op losse schroeven. "Doodzonde", zegt de Nederlandse astronaut André Kuipers, die zelf 204 dagen aan boord van het station verbleef, tegen NU.nl. "Alsof we dertig jaar terug in de tijd gaan."

Na de inval van Rusland in Oekraïne enkele weken geleden legden de Verenigde Staten sancties op aan de Russen. Die hadden ook gevolgen voor de Russische lucht- en ruimtevaartindustrie. Dmitry Rogozin, het hoofd van Roscosmos, dreigde daarna dat de sancties grote gevolgen kunnen hebben voor het ruimtestation ISS.

"Als u de samenwerking met ons blokkeert, wie zal het ISS dan redden van een ongecontroleerde baan om de aarde en laten neerstorten in de Verenigde Staten of Europa?", schreef Rogozin op Twitter. Verschillende experimenten aan boord van het ruimtestation werden inmiddels gestaakt. Ook werd gedreigd dat een Amerikaanse astronaut binnenkort niet samen met zijn Russische collega's terug naar de aarde kan keren, aangezien daarvoor een Russische capsule wordt gebruikt.

Kuipers, astronaut bij de European Space Agency (ESA), noemt de dreigementen een kinderlijke vorm van wraak: "Je kan je toch wat professioneler opstellen?" Of Rusland echt zover zou gaan als het laten neerstorten van het ISS, durft hij niet te zeggen. "Er gebeuren in Rusland nu gekke dingen. Als Rogozin, een Poetin-vertrouweling, besluit om de Russische kosmonauten weg te halen en het ISS te laten voor wat het is, heb je een serieus probleem."

Omdat het ISS op 400 kilometer boven de aarde nog wel weerstand heeft, zakt het station elke dag zo'n 100 meter. Het Russische vrachtschip Progress, dat aan het ISS is gekoppeld, geeft het station steeds een zetje waardoor het in de juiste baan blijft. Gebeurt dat niet, dan zakt het uiteindelijk terug naar de aarde.

ISS is vrij van politiek en religie
"Het ISS wordt ingezet als wapen in het conflict", zegt ruimtevaartexpert Nancy Vermeulen en oprichter van de Space Training Academy. Ze denkt niet dat de samenwerking aan boord meteen stopt. "Dat kan ook helemaal niet, want samenwerkingsverbanden worden internationaal gecoördineerd. Dat valt niet zomaar op te breken."

Vermeulen noemt de astronauten aan boord wereldburgers met een professionele verbintenis. "Ze staan boven de politiek op aarde."

Dat beaamt Kuipers. "Aan boord gaat het niet over politiek en religie. Dat moet iedereen voor zichzelf weten", zegt hij. "Als je daarover praat, krijg je splitsingen. Dus aan boord praat je over andere dingen: sport, kinderen, de wetenschap."

Het ISS wordt vaak gezien als een plek die symbool staat voor vrede. Ruimtevaarders zien elkaar regelmatig en niet alleen tijdens het werken. "Aan boord zijn geen grenzen, men leeft totaal gemixt. Je sport en eet bij elkaar en je gaat in elkaars modules naar het toilet als dat zo uitkomt. En alle onderdelen van het ruimtestation zijn verbonden. De stroom komt voornamelijk van de Amerikaanse zonnepanelen en de Russen zorgen dat het ISS op zijn positie blijft."

Niet voor niks is het station al een paar keer voorgesteld voor een Nobelprijs voor de Vrede, aldus Kuipers. "Het is een heel zichtbare plek waar alle landen die voorheen in oorlog waren, nu samenwerken."

Amerikaans astronaut binnenkort terug naar aarde met de Russen
Rusland dreigde recent om de Amerikaanse astronaut Mark Vande Hei niet mee terug te nemen in een Soyuz-raket naar de aarde. Die terugkeer staat gepland voor eind maart. Twee kosmonauten zullen hem vergezellen.

Vermeulen en Kuipers gaan ervan uit dat Vande Hei gewoon samen met de Russen terugkeert. "Ik kan me niet voorstellen dat ze een collega achterlaten", zegt Kuipers. "Ze landen in Kazachstan, dus waarschijnlijk komt Vande Hei helemaal niet in Rusland. Die zal direct naar Houston worden gevlogen, zoals dat altijd gebeurt."

Roscosmos kwam maandagavond terug op het eerdere dreigement. "De Amerikaanse astronaut Mark Vande Hei reist op 30 maart terug naar huis met een Soyuz MS-19-capsule, samen met Anton Shkaplerov en Pyotr Dubrov uit Rusland", verklaarde de organisatie tegenover het Russische staatspersbureau TASS.

Vande Hei had in een ander geval overigens niet vastgezeten aan boord van het ISS. "Er is wel wat te verzinnen", aldus Kuipers. "Er komt binnenkort een met toeristen bemande Amerikaanse Crew Dragon-capsule van SpaceX naar het ISS. Daar zou je een extra stoel in kunnen zetten, zodat Vande Hei terug kan."

Wake-upcall voor Europa
Maar er zitten niet alleen Russen en Amerikanen in het ISS. Waar is Europa in dit verhaal? "De European Space Agency zit tussen de VS en Rusland in en werkt met allebei de landen samen", zegt Vermeulen. "Er worden bijvoorbeeld Soyuz-raketten gebruikt voor onderdelen van het Europese navigatienetwerk Galileo. Alternatieven zoeken kan wel, maar dat kost tijd en geld."

Vermeulen denkt dat deze situatie voor Europa een wake-upcall is. "Europa is de afgelopen jaren misschien niet ambitieus genoeg geweest om een eigen bemand ruimtevaartprogramma te ontwikkelen of heeft daar de noodzaak niet van ingezien. Zij zullen nu inzien dat ze meer moeten investeren in eigen programma's om minder afhankelijk te zijn."