Russisch internet wordt steeds 'Chineser', maar volledig afschermen is moeilijk

Tussen Rusland en het Westen wordt in rap tempo een digitale variant van het IJzeren Gordijn opgetuigd. In de afgelopen jaren nam het overheidsingrijpen op het Russische internet al toe en de oorlog in Oekraïne lijkt dat alleen maar te versterken. Toch is het volledig afzonderen van het Russische internet gemakkelijker gezegd dan gedaan.

Inmiddels zijn meerdere blokkades opgeworpen in Rusland. Zo mogen burgers van de Russische overheid niet meer op Facebook en is Twitter al maandenlang vrijwel onbruikbaar vanwege snelheidsbeperkingen. Verder biedt Netflix zijn dienst niet meer aan in Rusland, heeft Microsoft de aankoop van zijn diensten er beperkt en zorgt Google ervoor dat Russische staatsmedia niet meer kunnen adverteren.

De beperkingen vanuit het Westen en vanuit Rusland zelf zouden ertoe kunnen leiden dat Rusland zich van het wereldwijde internet afsluit, zoals China dat al doet.

"Dit zou een gelegenheid voor Rusland zijn om dat plan door te voeren", zegt Mariëlle Wijermars, universitair docent Cybersecurity & Politiek aan de Maastricht University. In 2019 testte Rusland al een eigen, onafhankelijke versie van het internet: RuNet.

Gekeken naar de Russische wet mag het land zijn internet alleen loskoppelen als de integriteit van het Russische internet in gevaar is, zegt Wijermars. "Om de integriteit van het Russische internet te beschermen, kan het worden afgesloten. Inmiddels is dat een scenario om rekening mee te houden."

Afsluiten wordt heel duur en is wellicht onhaalbaar
Maar het is niet gezegd dat Rusland het plan doorzet. Waar China er bij de opkomst van het internet al voor zorgde dat het web werd afgesloten en gecontroleerd, is het Russische internet juist geïntegreerd met het wereldwijde internet. Dat is in de kern veel moeilijker om te veranderen.

"Rusland maakt zelf ook veel gebruik van internationale diensten", zegt Wijermars. "Bedrijven werken bijvoorbeeld met clouddiensten uit het buitenland. Het is maar de vraag of Rusland het zich überhaupt kan veroorloven om zijn internet van de rest af te sluiten. Niet alleen op technisch, maar ook op economisch gebied."

Yandex, de grootste zoekmachine van Rusland met een hoofdvestiging in Nederland, heeft al gewaarschuwd in zwaar weer te kunnen belanden door alle sancties. Omdat aandelen niet mogen worden verhandeld, kan het bedrijf zijn schulden mogelijk niet aflossen. Een faillissement dreigt.

"Grote bedrijven hebben zich al uitgesproken tegen de plannen voor een nationaal internet", zegt Wijermars. "Dit kan helemaal niet, het is te duur, zeggen ze. De schade zou erg groot zijn."

Internetorganisaties willen geen uitsluiting
Oekraïense leiders hebben al gevraagd om Rusland van het wereldwijde internet af te sluiten. Daar willen internetorganisaties nog niet in meegaan. De Amerikaanse internetbeheerder ICANN, die de mogelijkheid heeft om het internet stil te leggen, zegt geen gehoor te geven aan die oproep. Daarnaast zegt de organisatie te zijn opgericht om ervoor te zorgen dat het internet blijft werken en niet om het lam te leggen. "We zorgen ervoor dat het internet niet politiek gemaakt wordt."

De Electronic Frontier Foundation (EFF) sluit zich daarbij aan. Volgens de organisatie is een oorlog geen aanleiding om het internet aan te passen. Het veranderen van fundamentele internetinfrastructuren zou "gevaarlijke en langdurige gevolgen" hebben. Cloudflare, een Amerikaans bedrijf dat bescherming tegen cyberaanvallen biedt, zei dat Russen "juist meer internet nodig hebben, niet minder".

Een volledige afsluiting is in Rusland dan ook niet aan de orde. YouTube, Instagram en WhatsApp werken op dit moment nog wel, zij het enigszins beperkt. Mocht Rusland uiteindelijk tóch een digitaal IJzeren Gordijn optrekken, dan is dat voor het land een laatste redmiddel, zegt Wijermars.

"Het is een manier waarop Rusland zichzelf minder kwetsbaar probeert te maken, want via internet kunnen aanvallen worden gedaan", zegt ze. Als de volledige afzondering echt doorgevoerd wordt, moet Rusland zijn keuze goed kunnen verkopen met bewijzen van grote aanvallen die het Russische internet in gevaar brengen. "Het is een enorme daad van censuur."