Waar komen de meldingen over kankerverwekkende stoffen in levensmiddelen 'opeens' vandaan?

Supplementen en andere levensmiddelen worden massaal teruggeroepen wegens een te hoog gehalte aan ethyleenoxide (eto). Waarom zijn er 'opeens' zoveel meldingen? Radar legt het uit.

De koppen over ethyleenoxide vliegen je om de oren, maar de terugroepacties kwamen in 2020 al op gang.

Van supplementen tot sesamproducten
In de afgelopen periode zijn er diverse supplementen, maar ook voedingsmiddelen uit de schappen gehaald wegens een teveel aan eto. Het gaat hierbij onder andere om: John West haringfilets, crackers, dressings, Heks'nkaas en pompoensoep, maar het begon allemaal met de grootschalige terugroepactie van sesamproducten in 2020. Toen werden er honderden producten met verontreinigd sesamzaad uit India per direct uit de handel genomen, waaronder afbakbroodjes van Albert Heijn en eigenlijk alle grote supermarkten in Nederland.

Wat is ethyleenoxide?
Ethyleenoxide is een bestrijdingsmiddel dat niet in de Europese Unie (EU) is toegelaten. 'Het is een schadelijke stof, die niet direct een gezondheidsrisico geeft, maar die bij consumptie op de langere termijn mogelijk wel schadelijk voor de gezondheid kan zijn', aldus de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA).

Johannesbroodpitmeel
De stof zit in bepaalde producten door toevoeging van johannesbroodpitmeel (E410), dat wordt gebruikt als bindmiddel. Het probleem is echter dat het ethyleenoxidegehalte van het levensmiddelenadditief de regels overschrijdt in de genoemde gevallen, waardoor het dus verontreinigd is. Maar hiermee is de kous niet af. Er kan ook een te grote hoeveelheid eto voorkomen in andere samengestelde producten waarin verontreinigde additieven of ingrediënten zijn gebruikt, al dan niet uit het buitenland.

Gezondheidsrisico: ‘Er bestaat geen veilige blootstelling’
Ethyleenoxide vormt dus niet direct een gevaar voor de gezondheid, maar kan bij dagelijkse consumptie (en grote hoeveelheden) wel een risico vormen op lange termijn. Dit wordt beaamd door het Voedingscentrum. Er is daarom een wettelijk vastgestelde limiet met grote veiligheidsmarges vastgesteld. Als de hoeveelheid boven de maximum residulimiet uitkomt, kan een schadelijk effect op de gezondheid niet worden uitgesloten, meldt de NVWA op haar website.

In het artikel 'Het terugroepen van partijen sesamzaad bleek een enorme klus', in het jaarverslag van 2020, is Paul Bontenbal van de NVWA echter stelliger: 'Ethyleenoxide isen genotoxische stof, die kanker kan veroorzaken. Dat betekent dat er geen veilige blootstelling bestaat.' Je kunt het jaarbeeld hier lezen.

Waarom zijn er zoveel meldingen?
Zodra uit analyses blijkt dat producten een te hoog gehalte aan eto bevatten, moet een bedrijf direct actie ondernemen. 'Dit betekent dat het bedrijf dit moet melden bij de NVWA, zijn afnemers en leveranciers moet informeren en het levensmiddel zo snel mogelijk uit de handel moet laten nemen en moet terughalen tot en met de consument.'

Om dit te bewerkstelligen heeft de Europese Commissie, mede door druk van de Voedselwaakhond Foodwatch, een geharmoniseerd beleid ingevoerd. Bedrijven móéten hier gehoor aan geven. Hier wordt streng op toegezien.

Hoelang bestaat dit probleem al?
Foodwatch heeft vragen gesteld aan de NVWA omtrent dit probleem. Uit de beantwoording blijkt dat residuen van eto in het verleden niet standaard gemeten werden in het 'multi-residu pakket' van de EU. 'Er waren in het begin ook maar twee laboratoria die een gevalideerde methode hadden voor de bepaling van residuen van eto. Inmiddels zijn er meer laboratoria die dit betrouwbaar kunnen meten.'

In Nederland zijn sinds september 2020 ruim 2.300 meldingen gemaakt van vergiftigde partijen en zijn tientallen levensmiddelen teruggeroepen. 'De ingrediënten en grondstoffen die met ethyleenoxide zijn behandeld voldoen niet aan de Europese en Nederlandse voorschriften. Ze hadden nooit in de supermarkten mogen liggen', aldus Foodwatch.

De organisatie wil het daarom anders geregeld zien: 'De handhavende instantie moet in de toekomst onmiddellijk zelf actief producten kunnen terugroepen van de markt als ze besmet zijn en dit niet langer aan producenten/verkopers zelf overlaten.'