Heb jij een gat in je hand? Zo zitten koopzucht en koopverslavingen in elkaar

Je kent het vast wel: je bent op zoek naar één item en voor je het weet reken je veel te veel dingen af die je eigenlijk niet nodig had. Winkelen geeft je een bepaalde voldoening, maar dit kan op den duur ook omslaan in een koopverslaving. Maar wanneer kun je hiervan spreken? En hoe kan je je eigen koopzucht onder controle houden? Radar sprak met GZ-psycholoog Bjarne Timonen.

Het verschil tussen koopzucht en een koopverslaving is dat koopzucht voor de koopverslaving komt. 'Bij koopzucht gaat het om een 'craving', net zoals de meeste mensen wel zucht hebben naar een biertje of een wijntje. Bij een koopverslaving ervaar je heel vaak zucht, bijna elke dag in principe', vertelt Timonen, bekend van het RTL-programma 'Koopziek'.

Eerste signalen koopverslaving
De eerste signalen dat koopzucht omslaat in een koopverslaving is als het gaat interfereren met je dagelijkse leven. 'Je zit bijvoorbeeld op je werk aan aankopen te denken of als je met je kinderen bent. Ook is een koopverslaving vaak progressief, het wordt steeds erger', stelt de psycholoog. Andere tekenen zijn dat je dingen gaat kopen die je eigenlijk niet nodig hebt, of die eigenlijk buiten je budget liggen waardoor je financiële problemen krijgt. 'Een ander symptoom is het kopen van spullen als je je wat slechter voelt, bijvoorbeeld als je gestrest bent.'

Hoe werkt een koopverslaving?
'Er zijn parallellen te trekken tussen koopverslavingen en andere gedragsverslavingen, zoals gokverslavingen of seksverslavingen.' Als je een aankoop doet, maakt dit dopamine aan in je brein. Dopamine is ook wel het gelukshormoon: het is een beloningsstof die tot een gevoel van beloning en motivatie zorgt. Wanneer je gestrest bent, is je dopaminebehoefte hoger waardoor je op den duur verslaafd raakt aan de dopamine-shots van het kopen.

Online shoppen
Er zijn meerdere factoren die bijdragen aan een koopverslaving. Allereerst zijn steeds meer mensen online gaan shoppen, al helemaal tijdens de coronacrisis. 'De anonimiteit van online shoppen, vergroot ook het risico dat je er verslaafd aan raakt’, vertelt Timonen. ‘Online hoef je je niet voor je aankopen te schamen, want niemand zal je op de vingers tikken. Hierdoor neemt het risico op een koopverslaving toe.'

Rol van omgeving
Ook je omgeving kan een factor zijn voor het ontwikkelen van een koopverslaving. 'Als je vroeger werd beloond met materiële dingen in plaats van liefde of steun, wordt het vaak jouw manier om jezelf te belonen', stelt de psycholoog. ‘Mocht een van je ouders een koopverslaving hebben, dan is het risico ook groter dat je zelf koopverslaafd raakt.’ Bovendien is je huidige omgeving ook belangrijk: 'Als je weinig te doen, veel stress, geen werk of een slecht huwelijk hebt, grijp je sneller naar een tijdelijke oplossing als kopen.'

Achteraf betalen
De opkomst van diensten waarmee je achteraf kan betalen, zoals Afterpay of Klarna, speelt theoretisch ook een rol. 'Het doet even pijn om te betalen, maar als je die pijn uitstelt, dan werkt het effect al bijna niet meer. Je moet een nadelige consequentie zo snel mogelijk ervaren als je er iets van wilt leren. Als je bijvoorbeeld een hond te laat een standje geeft omdat die iets heeft gedaan wat niet kan, dan leert die nooit het bedoelde bedrag', vertelt Timonen. Deze betaalmethoden kunnen dan ook link zijn.

Gevolgen van een koopverslaving
Koopverslavingen eindigen veelal in sociale problemen, emotionele problemen, slaaptekort, een ongezonde leefstijl en financiële stress. 'Mensen met een koopverslaving komen vaak in een negatieve vicieuze cirkel terecht. Door het vele kopen worden ze vaak nog depressiever of angstiger dan ze al waren. Mensen met een ernstige koopverslaving hebben dan ook professionele hulp nodig om er weer uit te komen.'

Wat kan je zelf doen als je merkt dat je koopzucht hebt?
Merk je dat je soms een gat in je hand hebt? Je kunt hier zelf maatregelen voor nemen. 'Er bestaan koopdieets: dat je een maand lang alleen het essentiële (boodschappen) koopt. Dan kom je er dus achter dat er veel is dat je niet nodig hebt.' Dit kan je controle over je lichte koopverslaving geven.

'Ook moet je kijken naar alternatieve beloningen, want waarschijnlijk doe je te weinig wat je leuk vindt.' Dit kan overal in zitten: van werk, ontspanning of je vervulling van je vrije tijd.

Algemene koopfilosofie
Het hanteren van een algemene koopfilosofie die duurzamer, lucratiever en mentaal beter is, is ook belangrijk. Volgens Timonens moet je jezelf aanleren om altijd drie vragen stellen wanneer je iets koopt:

Heb ik het nodig? Zo nee, dan hoef je het sowieso niet te kopen. ‘Heel vaak is het antwoord ook nee.’
Heb ik er het geld voor? Als je te krap bij kas zit is het onverstandig om te kopen of je moet nog een tijdje sparen en de aankoop uitstellen.
Is het een goed product? 'We zien ook koopverslavingen met goedkope spullen uit China. Dit gaat vaak kapot, is vaak gemaakt in armzalige omstandigheden en ook nog eens slecht voor het milieu. Je leeft niet alleen voor jezelf, maar hebt ook te maken met de wereld om je heen.'