Waarom de Shell-uitspraak opnieuw een klap is voor de fossiele industrie

Na de Urgenda-zaak is er opnieuw een historische rechterlijke uitspraak over het klimaatbeleid. Deze keer is het niet de overheid, maar oliebedrijf Shell dat door de rechter in niet mis te verstane bewoordingen op de vingers werd getikt. Het is een gevoelige klap voor de fossiele industrie, die met deze uitspraak verder in het defensief wordt gedrukt.

Shell verliest klimaatzaak tegen Milieudefensie
Shell moet in 2030 45 procent minder CO2 uitstoten dan in 2019
Het huidige beleid van Shell is niet concreet genoeg
Het is wereldwijd voor het eerst dat een rechter een uitstootreductie oplegt aan een groot concern
Het gaat niet alleen om de eigen uitstoot, maar ook om die van bijvoorbeeld toeleveranciers en afnemers
Bij de rechtbank in Den Haag was het woensdagmiddag groot feest bij de klimaatactivisten, die de overwinning op oliebedrijf Shell vierden. "De rechter heeft een van de grootste vervuilers van de wereld de opdracht gegeven om te stoppen met het veroorzaken van gevaarlijke klimaatverandering", zei directeur Donald Pols van Milieudefensie tegen NU.nl.

De zaak was aangespannen door Milieudefensie, een handvol andere maatschappelijke organisaties en ruim zeventienduizend burgers. "We maken vandaag een historisch kantelpunt mee."

Zoveelste kantelpunt in strijd tegen opwarming
De uitspraak is inderdaad historisch, maar een kantelpunt is het niet. Of beter: het is het zoveelste kantelpunt als het gaat om de strijd tegen de opwarming van de aarde. De eerste grote stap werd gezet in december 2015 met het klimaatakkoord van Parijs, waar landen beloofden de opwarming van de aarde te beperken tot maximaal anderhalve graad. Maar die afspraken waren niet afdwingbaar.

De afgelopen jaren zijn milieuorganisaties wereldwijd naar de rechter gestapt om bedrijven en overheden te dwingen de reductie van CO2 te versnellen. Nederland speelt hierbij een voortrekkersrol. De Hoge Raad besloot in december 2019 dat de staat in de Urgenda-zaak verplicht was de uitstoot van CO2 in 2020 met 25 procent te verminderen. Dit was wereldwijd de eerste keer dat een staat door een rechter werd verplicht te zorgen voor CO2-reductie.

In Duitsland volgde de hoogste rechter in april het Nederlandse voorbeeld. Daar werd de regering gedwongen de klimaatwet uit 2019 aan te scherpen omdat de staat onvoldoende duidelijk had gemaakt hoe het beleid er na 2030 uitziet. Op grond van de Duitse grondwet heeft de staat "ook voor komende generaties de verantwoordelijkheid het milieu en de dieren door middel van wetgeving en rechtspraak te beschermen", aldus de uitspraak.

Shell moet zich aan mensenrechten houden
In de Shell-zaak die woensdag tot een uitspraak kwam, wordt door de rechter een volgende stap gezet. Eerder kon de Nederlandse staat nog rechtstreeks aan mensenrechtenverdragen worden gehouden, die die zelf heeft ondertekend. Nu stelt de rechter ook dat "algemeen aanvaard" is dat bedrijven als Shell zich ook aan die mensenrechten moeten houden.

Dit betekent ook dat het bedrijf dus een zelfstandige verantwoordelijkheid heeft, die los staat van wat staten doen. Het kan zich dus niet langer verschuilen achter argumenten zoals "als wij het niet doen, dan doet een ander het wel".

De uitspraak is een steun in de rug van de activistische Shell-aandeelhouder Follow This. Die wist de afgelopen jaren steeds meer grote aandeelhouders achter zijn eis te scharen dat het bedrijf meer moet doen om de uitstoot van broeikasgassen tegen te gaan. Follow This-oprichter Mark van Baal strijdt al jaren tegen de oliesector die het volgens hem jarenlang lukte om op de rem te trappen. Maar die tijd lijkt nu dus voorbij.

Mogelijk meer rechtszaken wereldwijd
Het vonnis kan ervoor zorgen dat meer bedrijven in de fossiele industrie wereldwijd aansprakelijk zullen worden gesteld voor de schade die ze aanrichten aan het klimaat.

Milieudefensie-directeur Pols en advocaat Roger Cox lieten er op een persconferentie woensdagmiddag weinig misverstand over bestaan dat de komende tijd wereldwijd zaken zullen worden aangespannen, met het Nederlandse vonnis in de hand. Of de buitenlandse rechters hun Nederlandse collega's zullen volgen, zal de komende maanden en jaren duidelijk worden.

Volgens Cox tekent zich een lijn af in het klimaatdossier. Het Internationaal Energieagentschap concludeerde half mei in een rapport dat een radicale omslag nodig is om de klimaatdoelen die in Parijs zijn afgesproken te halen. Hiervoor is het nodig om per direct te stoppen met investeringen in de ontginning van nieuwe olie- en gasvelden.

Ook investeringen in kolencentrales zonder CO2-opslag moeten stoppen. Cox: "De investeringsstromen moeten nu radicaal worden verlegd naar duurzame energie en energie-efficiëntie."