EU is 'helemaal klaar' met Belarussisch regime, wat speelt er in het land?

EU-leiders zijn "echt helemaal klaar" met het Belarussische regime, zei demissionair premier Mark Rutte maandagavond. Het is niet de eerste keer dat de EU het Oost-Europese land sancties oplegt. Wat is er aan de hand in Belarus? En waarom wordt de Belarussische president Alexander Lukashenko ook wel gezien als 'de laatste dictator van Europa'?

Voor we beginnen: waarom is Belarus nu in het nieuws? Dat heeft te maken met de gevangenneming van Roman Protasevich. De kritische journalist werd op 23 mei gearresteerd nadat een passagiersvliegtuig van vliegmaatschappij Ryanair een 'voorzorgslanding' had gemaakt in de Belarussische hoofdstad Minsk.

Het toestel was afgelopen zondag op weg naar de Litouwse hoofdstad Vilnius en moest de voorzorgslanding maken vanwege een bommelding. Een bom werd niet gevonden, maar Protasevich - de door de Belarussische autoriteiten gezochte criticus - bleek wel aan boord van het toestel te zitten. Dat kan geen toeval zijn, stellen critici. Zij zien de bommelding als dekmantel voor de arrestatie van Protasevich.

Een "idiote actie" van Belarus, zo beschrijft Rutte de gebeurtenissen van zondag. De EU-leiders legden het land daarom opnieuw sancties op. Dat gebeurde tijdens een "ongekend snelle" bijeenkomst, waarin de leiders het na 2,5 uur eens werden over de nieuwe sancties "Iedereen was er echt helemaal klaar mee", aldus de Nederlandse premier.

Het incident staat namelijk niet op zichzelf. Belarus staat erom bekend de persvrijheid niet hoog in het vaandel te hebben. Vooral journalisten die kritisch over het beleid van Lukashenko schrijven, worden beperkt in hun werk. Belarus staat op de 158e plek van de 180 landen tellende persvrijheidsindex van Reporters Without Borders. Volgens de journalistenorganisatie is dat te wijten aan de vele aanhoudingen en daaropvolgende veroordelingen van journalisten en bloggers, de censuur en de beperkte toegang tot informatie.

Zo legde Lukashenko de media recent nog nieuwe beperkingen op: journalisten mogen straks geen evenementen in Belarus meer verslaan. Het verbod is vooral gericht op massa-evenementen "die in strijd zijn met de gevestigde orde". Het is media niet toegestaan om deze "te populariseren of te propageren".

Oftewel: het is straks verboden om bijvoorbeeld verslag te doen van protesten tegen het bewind van Lukashenko, zoals die in de zomer van 2020 veel werden gezien in het land. Daarmee maakt de president het moeilijker voor journalisten om te berichten over de aanhoudingen en het door het regime gebruikte geweld bij de protesten.

De EU legde Belarus in oktober vorig jaar al sancties op. Met de sancties sprak de EU haar afkeuring uit over het harde optreden van de Belarussische veiligheidsdiensten tijdens de demonstraties die volgden op de herverkiezing van Lukashenko op 9 augustus 2020.

De sancties hadden ook betrekking op deze herverkiezing zelf: de zesde ambtstermijn van Lukashenko wordt niet erkend door de EU, omdat er waarschijnlijk sprake van verkiezingsfraude was. De al bijna 27 jaar regerende Lukashenko won de verkiezingen met een overweldigende meerderheid: ruim 80 procent van de inwoners zou op Lukashenko hebben gestemd.

Sinds de verkiezingsuitslag werd op grote schaal gedemonstreerd tegen het bewind van Lukashenko. De demonstraties werden veelal hard neergeslagen door de Belarussische veiligheidsdiensten, die ook na de aanhouding van demonstranten geen geweld schuwden. Na de uitslag vluchtte vrijwel de hele oppositie uit het Oost-Europese land.

Lukashenko kreeg de bijnaam 'laatste dictator van Europa' vanwege zijn autoritaire regime. Tijdens zijn ambtstermijnen trad hij niet alleen hard op tegen kritische journalisten en oppositieleden, maar breidde hij ook de macht van het staatshoofd ten opzichte van het parlement flink uit. Het recente optreden van Lukashenko tegen demonstraties en Protasevich lijkt dat beeld alleen maar te versterken.

Waarom noemen we Wit-Rusland Belarus?
Sinds de onafhankelijkheid in 1991, na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, heet het land officieel de Republiek Belarus. In officiële teksten wordt dan ook die benaming gebruikt. Belarus doet meer recht aan hoe de bevolking het land zelf noemt. Sommige Belarussen nemen vanwege de associatie met Rusland aanstoot aan de benaming Wit-Rusland. Voorheen gebruikten we de ingeburgerde naam Wit-Rusland, omdat die voor veel lezers herkenbaarder is.