NCTV verzamelde gevoelige informatie over burgers via nepaccounts op social media

Medewerkers van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) volgen met nepaccounts op sociale media honderden politieke campagneleiders, religieuze voormannen en activisten. Dit meldt NRC op basis van onderzoek. Volgens de krant heeft de NCTV jarenlang in strijd met de wet privacygevoelige informatie over burgers verzameld en gedeeld.

NRC baseert zich op interne documenten en gesprekken met tientallen betrokkenen. De krant stelt dat de organisatie mensen uitvoerig in beeld brengt en in analyses beschrijft of ze zijn getrouwd, hoeveel kinderen ze hebben en met wie ze omgaan. De analyses over bijvoorbeeld religieus fundamentalisme zijn soms voorzien van foto’s. Een prediker uit Almere zou in korte tijd meerdere keren onderwerp zijn geweest van een ‘weekbericht’, dat de NCTV naar gemeenten, politie, de AIVD en buitenlandse veiligheidsdiensten stuurt.

Anders dan de politie of een geheime dienst heeft de coördinator geen bevoegdheden om personen nauwgezet online te volgen. Een toezichthouder ontbreekt. Ook voor het opslaan van gevoelige persoonsgegevens, tweets en foto's ontbreken richtlijnen.

Richting politiestaat
Data- en privacyhoogleraren reageren kritisch. De NCTV mag met nepaccounts geen burgers volgen, zegt Bart Custers, hoogleraar Law and data science aan de Universiteit Leiden. 'Het gebruik van nepaccounts is werken onder dekmantel', zegt Custers tegen de krant. 'De NCTV heeft die bevoegdheid niet. Als de overheid ongeoorloofd mensen gaat volgen, krijg je een politiestaat.'

'Als je heel regelmatig op iemands profiel kijkt als ambtenaar, ben je aan het volgen', zegt bijzonder hoogleraar Inlichtingen en recht aan de Universiteit Utrecht Jan-Jaap Oerlemans. 'Als wij als samenleving willen dat de NCTV dat ook kan, dan moet dat in de wet worden vastgelegd.'

Geen wettelijke basis voor 'in beeld brengen'
Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding Pieter-Jaap Aalbersberg erkent tegenover NRC dat de wettelijke basis ontbrak voor het 'in beeld brengen van personen' voor gemeenten. De NCTV is hier recent mee gestopt. Een nepaccount waarmee de organisatie op Twitter, Facebook en Instagram honderden burgers en organisaties volgde, zou deze week zijn opgeheven. Volgens Aalbersberg mag de NCTV wel onderzoek doen naar online-uitingen.

De Autoriteit Persoonsgegevens kondigt in de krant aan navraag te zullen doen bij het ministerie van Justitie en Veiligheid naar de verwerking van privacygevoelige informatie door de NCTV.

Werkwijze niet in strijd met de wet
De NCTV reageerde op het artikel van NRC met de stelling dat de manier waarop de coördinator omgaat met het verwerken van persoonsgegevens niet in strijd is met de wet. 'In de afgelopen jaren is de NCTV geconfronteerd met juridische procedures, waarbij ook de legitimiteit van het verwerken van persoonsgegevens ter discussie is gesteld. Deze procedures hebben tot nu toe niet geleid tot de vaststelling dat er een wettelijke grondslag ontbreekt', stelt NCTV in zijn reactie. 'Toch ontslaat dat de NCTV niet van de taak kritisch naar de organisatie en het werk te kijken.'

De NCTV is vorig jaar begonnen met een project om zijn eigen werk te controleren. 'Daarbij worden de wettelijke grondslagen en bevoegdheden nog eens tegen het licht gehouden om er zeker van te zijn dat de NCTV het werk goed kan blijven doen, en daar waar gaten vallen deze te dichten.'

Grapperhaus: 'Versteviging vertraagd door coronacrisis'
Minister Ferd Grapperhaus (Justitie en Veiligheid), onder wie de NCTV valt, stelt dat de dienst 'erkent dat voor een deel van de taken, met name het analysedeel, de grondslag op punten verstevigd moet worden'. Daar dient het in 2020 opgerichte project ook voor, 'maar dat heeft door de coronacrisis helaas vertraging opgelopen. 'Daar zal de komende tijd verder aan gewerkt worden en daar zal ik de Tweede Kamer over informeren', stelt de bewindsman.

Kamer wil opheldering over werkwijze NCTV
De Tweede Kamer wil opheldering over de werkwijze van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid.

D66'er Hanneke van der Werf noemt het artikel 'ontluisterend'. Ze wil tekst en uitleg van Grapperhaus. Corinne Ellemeet van GroenLinks wil dinsdag de bewindsman hierover naar de Kamer roepen. 'Er rust een grote verantwoordelijkheid op de NCTV. Er moet, om mee te beginnen, een wettelijke grondslag zijn voor het werk dat ze doet', tweet Ellemeet.

Forum voor Democratie vindt de werkwijze 'volledig onacceptabel', laat de partij op sociale media weten. 'Een staat waarin veiligheidsambtenaren politieke activisten op grote schaal structureel volgen, dreigt een politiestaat te worden.' Partijleider Farid Azarkan van DENK wil een spoeddebat over de kwestie. Dilan Yesilgöz van de VVD wil dat snel uitgezocht wordt wat er aan de hand is bij de NCTV. Ze heeft Kamervragen gesteld.